Halaman

Jumat, 24 Agustus 2012

PIDATO BAHASA BALI

Pangaksama ngulun mareng hyang guruning sastra

Om Swastyastu...
pangayu bagia aturang titiang majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, sangkaning sih asung kerta wara nugraha ida titiang prasida ngawedarang daging pikayunan, jagi mautsaha ngalestariang basa pingkalih sastra Bali druwene majalaran antuk blog puniki.
boya sangkaning manah langyana titiang ngaturang conto pidarta puniki majeng ring ida dane sareng sami, nanging sangkaning meled manah titiang ngatonang basa kalih sastra Bali kantun ajeg ngantos riwekasan.
wantah asapunika, titiang boim winatha ngalungsur pangampura antuk kekirangan daging conto-conto pidarta ring blog puniki.
Om Çantih,Çantih,Çantih Om



PIDARTA RING SAJERONING NYANGGRA RAHINA SARASWATI
Om Swastyastu,
Inggih ida dane sareng sami sane kusumayang titiang, titiang rumasa bagia pisan riantukan prasida masadu ajeng sareng ida dane iriki, ring rahina puniki, sane pinaka pujawali Sang Hyang Aji Saraswati. Sadurungnyane ngiring sareng-sareng nyihnayang rasa pangayu bagia majeng ring Ida Hyang Parama Kawi sangkaning sih asung kerta wara nugraha ida, titiang pingkalih ida dane ngamangguhang karahajengan.
Ida dane sareng sami, waluya kadi nasikin segara titiang purun ngadeg iriki jagi nguningayang suksman Rahina Saraswati, sane minabang titiang ida dane sami sampun tatas uning. Nanging sangkaning meled manah titiang, titing malih ngaturang majeng ring ida dane sami.
Yening inargamayang titiang Sang Hyang Widhi pateh ring Betara Surya sane madue sinar, sinar punika sane marupa lambang Sang Hyang Aji Saraswati sane nyinarin jagate makasami, mangdane prasida ngmolihang kalanduhan miwah karahayon. Sapunika taler kawruhane punika marupa sinar ring i manusa mangdene uning ngunadikayang sane patut kalawaning tan patut. Iraga sareng sami patut mangayu bagia majeng ring Ida Sang Hyang Saraswati, santukan Ida sane ngicenin karahayuan, kawicaksanan, kawibawan, miwah sakancan kawruhane sane katiba ring i manusa majalaran antuk sastra.
Ida dane sane kusumayang titiang, manawita ida dane sareng sami sampun uning, Rahina Saraswati punika rauhnyane ngenem sasih apisan, inggih punika rikala Saniscara Umanis Watugunung. Kawentenan pralambang ring sajeroning palawatan Ida Sang Hyng Aji saraswati,sane makeh madaging simbul lan artosnyane soang-soang, titiang jagi mautsaha nlatarang manut napi sane kauningin titiang. Ring lambang Saraswati punika kawentenan Ida marupa anak istri ayu, madue tangan patpat, ida nglinggihin angsa, taler magenah ring luhuring tunjung. Mangkin jagi uningayang titiang siki ping siki :
  1. Sane kapertama, Ida rabin Betara Brahma tur maraga ayu sane pinaka simbol prabawan sane ageng, taler pangwruhan punika ngulangunin manah sang sapasira sane satya malajahin.
  2. Ida matangan patpat sane soang-soang ngamel genitri, lontar, rebab, lan sekar tunjung. Genitri pinaka simbul pangweruhan punika tanpa wates, lontar pinaka simbul kawruhan, rebab pinaka simbul kebudayaan tur masuara ngulangunin nyihnayang pangwruhan punika ngulangunin, tunjung punika pinaka simbul sekar mahasuci pinaka lambang pangweruhan punika suci.
  3. Angsa pinaka praciri buron sane wicaksana, sane nyihnayang yaning sampun wikan sinah i manusa prasida kadi patapan i angsa sane sida ngrereh amah-amahan ring endute kutek.
Sapunika prasida antuk titiang ngaturang indik palawatan Ida Sang Hyang Saraswati, sane pinaka palawatan pangwruhan. Mungguhing ngenenin indik sapulah palih parindikan rahina saraswati punika wenten tigang rentetan inggih punika :
  1. Ri kanjekan rahina Saraswati punika, saking semeng jantos tajeg surya, iraga sareng sami maturan ka sanggah utawi ka mrajan soang-soang miwah mantenin buku utawi lontar druwene. Sakewanten sadurung maturan nunas trirta dumun ring ida pranda utawi ring sesuhunan ragane soang-soang. Sasampun banten punika kaantebang raris kasiratin tirta saraswati ping lima. Wusan punika wawu ragane siratin tirta ping tiga, kainum ping tiga taler karaup ping tiga. Tetujon iraga nunas tirta saraswati punika tan lian wantah mangda ida ngicenin karahajengan miwah kawruhan sane mautama. Tirta punuka taler dados angge nyuciang raga, ngicalang sakancan keletehan sane wenten ring angga sarira.
  2. Rentetan sane kaping kalih wantah masambang semadi. Ri kala masambang semadi patut majagra sinambi ngwacen lontar-lontar suci kaagaman. Ring masambang semadi punuka iraga patut mabrata tan dados mapunyah-punyahan. Tetujon mabrata punika wantah marupa latian natingin gegodan sadripune, ngwacen lontar utawi buku-buku kaagaman pinaka tangkis majagra, sinambi nunas pangwruhan majeng ring Sang Hyang Saraswati.
  3. Rentetan sane kaping tiga inggih punika mabanyu pinaruh risampun awengi majagra, mabrata nglaksanayang sambang semadi. Benjang semengane raris mabanyu pinaruh ka beji utawi ka segara tur matirta. Tetujon iraga mabanyu pinaruh wantah nyuciang raga turin nyupat sekancan letehe.
Sapunika tigang rentetan sapulah-palih acara sane patut iraga laksanayang rikala nemonin Rahina Saraswati.
Inggih ida dane sane kusumayang titiang, manawi asapunika sane prasida aturang titiang majeng ring ida dane sami ngenenin indik Rahina Saraswati puniki. Manawi ring sajeroning napi sane baosang titiang i wawu wenten iwang antuk titiang matur, titiang nunas pangampura. Puputang titiang antuk panyineb atur.
Om Çantih,Çantih,Çantih Om




SAMBRAMA WACANA RING RAHINA SARASWATI
Om Swastyastu
Bapak kepala sekolah sane banget baktinin titiang, bapak ibu guru sinamian sane baktinin titiang, pasawitran titiang sareng sami sane tresna sihin titiang. Sadurung titiang matur amatra. Titiang sane nyelewedi dados manggalaning OSIS nyihnayang rasa pangayu bagia majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, sangkaning asung kerta wara nugraha ida iraga sareng sami iriki prasida ngalaksanayang pujaning saraswati ring rahinane mangkin.
Ida dane sareng sami, manawita sampun uning nyabran Saniscara Umanis Watugunung pastika sampun iraga nglaksanayang pujaning Sang Hyang Saraswati pinaka bhataraning pangweruhan. Gargita pisan manah titiang santukan nyingakin sajebag kulawarga sekolah sumuyub salunglung sabayantaka, sapunika taler para parawantaka(panitia) prasida ngelarang pacentokan penjor lan gebogan pantaraning kelas sane janten sampun kadasarin manah suci nirmala buat nincapang rasa bhakti iraga sareng sami majeng ring Ida. Dumadak ngancan ngariwekas pacentokan sekadi puniki prasida kawerdiang malih mangdane acara sekadi puniki prasida kalaksanayang nyabran nemu rahina saraswati. Titiang saking manggalaning OSIS ngaturang suksmaning manah majeng ring para parawantaka(panitia) sane sampun prasida ngamong sapulah palih acarane puniki sane prasida labda karaya tur mamargi rahayu.
Ida dane sareng sami sane dahat wangiang titiang, wantah asapunika sane prasida unggahang titiang ring panyembrama titiang puniki. Pinaka wusananing atur, titiang nunas pangampura antuk sapangiwang titiang matur, mugi-mugi ida dane ngaledangin.
Om çantih, çantih, çantih Om.




KAMPANYE INDIK KAWENTENAN BASA BALI
Marupa pidarta persuasi
BASA BALI PINAKA JALARAN NGALESTARIANG BUDAYA BALI
Om Swastyastu,
“Buk, canang yang ini berapa satu?” minab punika bebaosan sane ketah lumrah iraga pireng ring tepengan aab kadi mangkine. Napi mawinan sapunika? Minab iraga sane nruenang kimud ngangge, inggih punika basa bali sane ring aab kadi mangkin sayan sue sayan ngidikang anak sane ngangge mabebaosan utawi berkomunikasi. Tios kadi kahanan ring dumun daweg basa bali kantun pinaka basa utama ring bebaosan utawi komunikasi. Yening mangkin wenten anak matumbasan kadi wau ngangge basa bali ”buk canang sane niki aji kuda asiki?” pastika sampun lian antuk iraga mirengang, wenten manah sane nuldul tatkala mireng anak mabaos kadi punika, santukan basa bali punika dahat luih manut ring tata titi basanyane taler madue pangargan sane mautama ring sajeroning angge mabebaosan.
Ring tanah bali puniki raga embas pinaka pabesen saking Ida Hyang Parama Kawi majalaran iraga manumadi dados jadma bali, jagi ngangganin utawi miara tetamian saking leluhur iraga. Nenten sios marupa warisan budaya pamekas basa kalih sastra kawi bali druene, sane dahat kasumbung luwih ring jagate. Punika awanan sapunapi antuk ngwerdiang kalih nglimbakang basa Bali iraga sareng sami, pamekas para anom-anome mangda ngawit mangkin sayan seneng malajahin utawi nelebin basa bali. Basa bali sane kasub ring jagate, pinaka basa daerah sane madue pangempon dahating akeh ring nusantara puniki.
Ida Dane sareng sami, manawita sampun akeh jalaran sane katempuh olih pamrentah minakadi ngranjingang basa bali ring sajeroning pendidikan formal, taler sang maraga wisesa sane pinaka murdaning jagat bali taler nglaksanayang Utsawa Dharma Gita nyabran awarsa nika boya ja sios pinaka utsaha saking pamrentah antuk nguratiang basa bali druene. Yan sakadi amunika pakardin pamrentah ring utsaha nglestariang budaya bali pamekas basa bali, iraga nenten patut tan pati rungu utawi tan eling tekenin kawigunan lan kabecikan basa lan budaya baline.
Siosan ring punika taler Undiksha singaraja ngwangun jurusan pendidikan basa bali, sane kaaptiang mangda sida dados pangamong lan mangda prasida dados guru basa bali disubane tamat irika. Ida dane sane tamat saking irika pinaka generasi penerus yowana bali sane riwekasan prasida ngamel tur nglanturang pangajahan basa bali ring pratisentana iraga. Siosan ring punika taler jurusan pendidikan basa bali punika nyabran warsa ngelarang pacentokan-pacentokan minakadi, pidato mabasa bali, masatua bali, orti bali miwah sane tiosan sane sampun sapatutnyane iraga aturang pangargan sane pinih becik ring jurusan punika. punapi patut titiang maosang kadi punika?.....
Ida dane sareng sami, punapi mangkin antuk mangda ngawit dewek padidi mautsaha ngangge basa bali ngantos prasida ngiyusin anak tios ngangge basa bali, yen kadi punika, sumanggup minab?....santukan punika ngiring biasayang ngawit ring dewek padidi, ring kulawarga nyantos ring pasawitran tegarang angge basa baline, yen terus pinehang ring kahyun nenten kalaksanayang minab meweh karasayang. Nanging, tegarang mangkin laksanayang, apang nenten ajeg bali wantah label kemaon, beh sami....ajeg bali,ajeg bali,ajeg bali, latah ngraosang ajeg bali. Nanging sujatine entip puun nenten wenten....
Nunas ampura ping banget titiang ngaturang sakadi punika, santukan napi, meled ring manah titiang jagi ngajak ida dane mangda sayan seneng, sayan wikan mabasa bali. Mangda ida dane sauninge, daweg titiang ring jawi dumun duk titiang ngruruh widya ring ISI jogja titiang marasa elek ring manah, napi mawinan? Santukan irika titiang ketakenin indik basa bali olih sawitran titiang irika sane akehan saking jawi asli. ”Im gimana sih sebenernya sor singgih basa itu? Apa alusnya kemaluan laki-laki?” Ane sakadi punika pitaken-pitaken sane katakenang sareng titiang, saking nika titiang makebyah ring manah titiang laut kabilbil tan sida nyawis pitakene punika....minab ida dane sami wenten sane madue pengalaman sakadi punika. Dija lek atine yan kahanane kadi punika. Raga saking bali, tan prasida mabasa bali, minab kaucap bali oplosan yen kenten....
Munguing asapunika ngiring mangkin iraga sareng sami ngurating, nglaksanayang turin ngangge basa bali druene mangda tan nemu malih kahanan kadi punika. Malarapan antuk galah sane becik sakadi mangkin, titiang banget mapinunas majeng ring ida dane sami taler ring para yogia sane ngawiwenangang pendidikan, mangda mikayunin saha ngmargiang sakadi pinunas titiang i wawu, pradene prasida kapanggih sakadi pangaptin iraga sareng sami majalaran nelebin basa bali turin prasida nglestariang budaya bali iragane.
Ida dane sareng sami sane kusumayang titiang wantah asapunika prasida aturang titiang ring tepengane kadi mangkin, cutet atur titiang ngiring sareng sami ngwit mangkin tunggilang kahyune ring sajeroning ngawerdiang pingkalih nglimbakang basa bali druene, kandugi prasida kapanggih napi sane kaaptiang iraga sareng sami. Prade wenten ring sajeroning atur titiang wawu wenten manawi kruna utawi luir ipun sane tan menggah ring kayun ida dane sami, lugrayang titiang nunas geng rna sinampura....
Makawasananing atur titiang ngaturang parama Çantih....
Om Çantih,Çantih,Çantih Om

SUMBER 




 
Saraswati 
 
Bapak Kepala Sekolah sane wangiang titiang.Para Guru lan Para Siswa sami sane kusumayang lan tresnasihin titing.
Om 
Swastyastu 
Melarapan antuk manah sane suci tur astiti bakti majeng ring Ida Sang Hyang WidhiWasa, titiang sareng idadane sami para guru lan siswa SMP N 1 Singaraja prasida mapupulring ajeng genah suci puniki sareng sami ngaturang bakti ritatkala rahina suci Sang Hyang AjiSarawati, dumadak ida sueca nyurianin tur ngicen keselamatan ring iraga sami.Rahina suci Saraswati ring sejeroning pemargin Agama Hindu ring Bali kebawosangpinaka ngawit tedun wacakan sastra pengewuruhan ring jagate pinaka suluh pemargisejeroning ngelanturang kauripan ring jagate puniki. Jatma sane nenteen uning ringkewuruhan Sang Hyang Aji Sastra sampung janten taan prasida ngeruruh pemargi kauripanbecik, santukan ipun nenten pacang uning punapa punapi tatecare pemargi ngererehpangupajiwa sane becik anggen ngelanturang kauripan nyane.Ring pamargin rahina suci ring Bali, Saraswati kemargiang nemoning rahina Saniscarakeliwon wuku Watugunung. Ritatkaal irika para siswa sareng sami sumuyuk ngaturang baktimelarapan antuk Canang suci lan wangi mangda Ida Betara suweca nedunang kaweruhantur nuntun para siswa sami prasida ngmargiang anggah ungguh seperindikan Brahmacarisane kelaksanayang ring sekolah.Rikanjekan rahina Saraswati, siosan ring ngaturang bakti mangdene para siswa samingulat sarira nincepang pekayunan mangda kaweruhan punika wiyakti menggah ring anggatur prasida pacang ngelaksanayang ring sejeroning pemargin kehidupan tur setata ngeruruhpemargi sane becik manut sekadi pinuntun Sang Hyang Aji Dharma tur ngicalang pikayunantan becik sane mikobetin jatma lan jagate.Bapak Kepala Sekolah lan Guru Miwah Siswa sareng sami sane tresnasehin titing,asapunika atur titiang ngindikang menakadi rahina Saraswati dumugi wenten pikenohnyane.Pinaka pinguntat titiang atur puniki antuk parama shanty.
Om 
Shanti Shanti Shanti 
Om 



BAHASA BALI 
PINAKA JALARAN NGAJEGANG BALI
Om Swastyastu,

“Buk, canang yang ini berapa satu?” minab punika bebaosan sane ketah lumrah iraga pireng ring tepengan aab kadi mangkine. Napi mawinan sapunika? Minab iraga sane nruenang kimud ngangge, inggih punika basa bali sane ring aab kadi mangkin sayan sue sayan ngidikang anak sane ngangge mabebaosan utawi berkomunikasi. Tios kadi kahanan ring dumun daweg basa bali kantun pinaka basa utama ring bebaosan utawi komunikasi. Yening mangkin wenten anak matumbasan kadi wau ngangge basa bali ”buk canang sane niki aji kuda asiki?” pastika sampun lian antuk iraga mirengang, wenten manah sane nuldul tatkala mireng anak mabaos kadi punika, santukan basa bali punika dahat luih manut ring tata titi basanyane taler madue pangargan sane mautama ring sajeroning angge mabebaosan.

Ring tanah bali puniki raga embas pinaka pabesen saking Ida Hyang Parama Kawi majalaran iraga manumadi dados jadma bali, jagi ngangganin utawi miara tetamian saking leluhur iraga. Nenten sios marupa warisan budaya pamekas basa kalih sastra kawi bali druene, sane dahat kasumbung luwih ring jagate. Punika awanan sapunapi antuk ngwerdiang kalih nglimbakang basa Bali iraga sareng sami, pamekas para anom-anome mangda ngawit mangkin sayan seneng malajahin utawi nelebin basa bali. Basa bali sane kasub ring jagate, pinaka basa daerah sane madue pangempon dahating akeh ring nusantara puniki.

Ida Dane sareng sami, manawita sampun akeh jalaran sane katempuh olih pamrentah minakadi ngranjingang basa bali ring sajeroning pendidikan formal, taler sang maraga wisesa sane pinaka murdaning jagat bali taler nglaksanayang Utsawa Dharma Gita nyabran awarsa nika boya ja sios pinaka utsaha saking pamrentah antuk nguratiang basa bali druene. Yan sakadi amunika pakardin pamrentah ring utsaha nglestariang budaya bali pamekas basa bali, iraga nenten patut tan pati rungu utawi tan eling tekenin kawigunan lan kabecikan basa lan budaya baline.

Siosan ring punika taler Undiksha singaraja ngwangun jurusan pendidikan basa bali, sane kaaptiang mangda sida dados pangamong lan mangda prasida dados guru basa bali disubane tamat irika. Ida dane sane tamat saking irika pinaka generasi penerus yowana bali sane riwekasan prasida ngamel tur nglanturang pangajahan basa bali ring pratisentana iraga. Siosan ring punika taler jurusan pendidikan basa bali punika nyabran warsa ngelarang pacentokan-pacentokan minakadi, pidato mabasa bali, masatua bali, orti bali miwah sane tiosan sane sampun sapatutnyane iraga aturang pangargan sane pinih becik ring jurusan punika. punapi patut titiang maosang kadi punika?…..

Ida dane sareng sami, punapi mangkin antuk mangda ngawit dewek padidi mautsaha ngangge basa bali ngantos prasida ngiyusin anak tios ngangge basa bali, yen kadi punika, sumanggup minab?….santukan punika ngiring biasayang ngawit ring dewek padidi, ring kulawarga nyantos ring pasawitran tegarang angge basa baline, yen terus pinehang ring kahyun nenten kalaksanayang minab meweh karasayang. Nanging, tegarang mangkin laksanayang, apang nenten ajeg bali wantah label kemaon, beh sami….ajeg bali,ajeg bali,ajeg bali, latah ngraosang ajeg bali. Nanging sujatine entip puun nenten wenten….

Nunas ampura ping banget titiang ngaturang sakadi punika, santukan napi, meled ring manah titiang jagi ngajak ida dane mangda sayan seneng, sayan wikan mabasa bali. Mangda ida dane sauninge, daweg titiang ring jawi dumun duk titiang ngruruh widya ring ISI jogja titiang marasa elek ring manah, napi mawinan? Santukan irika titiang ketakenin indik basa bali olih sawitran titiang irika sane akehan saking jawi asli. ”Im gimana sih sebenernya sor singgih basa itu? Apa alusnya kemaluan laki-laki?” Ane sakadi punika pitaken-pitaken sane katakenang sareng titiang, saking nika titiang makebyah ring manah titiang laut kabilbil tan sida nyawis pitakene punika….minab ida dane sami wenten sane madue pengalaman sakadi punika. Dija lek atine yan kahanane kadi punika. Raga saking bali, tan prasida mabasa bali, minab kaucap bali oplosan yen kenten….

Munguing asapunika ngiring mangkin iraga sareng sami ngurating, nglaksanayang turin ngangge basa bali druene mangda tan nemu malih kahanan kadi punika. Malarapan antuk galah sane becik sakadi mangkin, titiang banget mapinunas majeng ring ida dane sami taler ring para yogia sane ngawiwenangang pendidikan, mangda mikayunin saha ngmargiang sakadi pinunas titiang i wawu, pradene prasida kapanggih sakadi pangaptin iraga sareng sami majalaran nelebin basa bali turin prasida nglestariang budaya bali iragane.

Ida dane sareng sami sane kusumayang titiang wantah asapunika prasida aturang titiang ring tepengane kadi mangkin, cutet atur titiang ngiring sareng sami ngwit mangkin tunggilang kahyune ring sajeroning ngawerdiang pingkalih nglimbakang basa bali druene, kandugi prasida kapanggih napi sane kaaptiang iraga sareng sami. Prade wenten ring sajeroning atur titiang wawu wenten manawi kruna utawi luir ipun sane tan menggah ring kayun ida dane sami, lugrayang titiang nunas geng rna sinampura….

Makawasananing atur titiang ngaturang parama Çantih….

Om Çantih,Çantih,Çantih Om




BASA BALI MANGDA AJEG
Om Swastiastu

Inggih ida dane sareng sami, utamanipun :
Ibu guru sane dahat wangiang titiang
Punika taler para semeton pamilet sane tresna sihin titiang

Sedurung titiang nglantur matur, Ngiring sareng sami ngaturang suksemaning manah pamekas majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, melarapan antuk pasuecan ida, iraga sareng sami prasida mapupul iriki, manggihin karahayuan sekadi mangkin.

Ibu guru sane dahat wangiang titiang
Ring galahe sane becik puniki, lugrayang titiang matur samatra nganinin indik “Ngiring Rajegang Basa Bali Druene”.

Kawentenan pulo Baline pinaka pulo wisata budaya sane sampun kaloktah doh kantos ke dura Negara. Sampun sami uning tur pawikan, punika sami ngawinang jagat Baline kaparinama olih para janane "pulau seribu pura, pulau dewata, pulau surga utawi the last paradise". Napi sane ngawinang pulau Baline kaparinama asapunika?

Sane ngawinang pulau Baline kaparinama asapunika tur kasenengin olih para janane boyaja tios, punika santukan keasrian palemahan pulau Baline, katuku malih antuk seni lan budaya maka miwah para jana Baline sane ngandap kasor utawi kuma warga, sami punika kadasarin antuk agama Hindu sane pinaka dasar mapineh jatma Baline. Nepek pisan ring tatuek miwah pamarginnyane minakadi panca yadnya sane kabaos ring kecap sastra agama. Punika kamanah antuk titiang ngawinang jagat Baline kasub ka dura Negara.

Sane mangkin menawita majalaran sane sampun odar titiang. Pinunas titiang ring Iratu ida dane sareng sami ngiring dadabin indik kasukertan jagat Baline mangda kayang kawekas Rajeg lan lestari.

Silih tunggil sane kanggon nguratang tur ngewerdiang seni budaya inggih punika nenten sios wantah Basa Bali druene sane pinaka tetamian utawi warisan saking leluhur iragane jatma Bali, punika ngawinang iraga patut bangga dados putra-putri Bali, pinunas titiang sumangdane budayane nenten rusak tur punah.

Mangdane nenten iraga kabaos "Kadi katak sane wenten ring sor tunjunge", I kekupu saking doh ipun ngrasayang kamiikan ipun i sekar tunjung, sakewanten I katak yadiastun nampek ring genahe punika, setata nyongkok nenten ngerasayang kamiikan i sekar tunjung sane kalintang ngulangunin.

Suksmanipun, iraga jagat Baline akeh pisan madue seni budaya, sane luihin utama kabaos adiluhung, ngawinang akeh parajanane saking dura Negara meled pisan manah ipun ngantenang seni budaya druene, sakewanten iraga sane magenah ring Bali nenten pati rungu kapining budaya druene, mangda nenten kadi asapunika.

Basa Baline silih tunggil pinaka pangeling iraga dados jatma Bali, punika sane mawinang iraga mangda tetep ngangge basa Bali rikalaning mabaos sajeroning pagububan utawi pasawitran. Yening iraga nenten ngangge basa Bali druene sinah kesujatian iraga dados jatma Bali ical utawi ilang.

Inggih ida dane sane tresna sihin titiang.
Yadiastun sane mangkin makueh pengaruh-pengaruh sane makta budaya miwah seni sane jaga nyaihin wiadin munahang seni budaya Baline . Sakewanten yening sampun iratu ida dane sareng sami eling ring kawentenan sastra Bali prasida antuk nyaringin pengaruh seni budaya sane jaga ngrangsuk ring sejeroning budaya Baline.

Mawanti wanti titiang mapinunas ring iratu ida dane sareng sami mangda ngangge basa Bali druene mangda tetep Rajeg tur Lestari.

Wantah asapunika prasida aturang titiang ring ida dane sareng sami. Yening pat prade wenten iwang atur titiang minabte nenten manut ring arsa, manawita sangkaning Basa Basita, tata titi miwah anggah ungguh basa. Duaning titiang rumasa ring dewek kantun muda tur wimuda. Titiang nunas geg rena pengampura, pinaka pinguntat atur titiang, sineb titiang antuk parama santih


Om santih santih santih Om

BASA BALI PATUT LESTARIANG
Om Suastiastu

Bapak kepala sekolah sane singgihan titiang
Bapak/Ibu guru lan staf tata usaha sane wangiang titiang
Lan para siswa sane teresnain titiang

Manawita para ida dane sameton titiang sampun uning pulo Bali puniki kadadosan "Pusat daerah tujuan wisata Indonesia bagian timur" olih Pamerintah Republik Indonesia. Punika boya ja simpang, saantukan kabecikan miwah kaasrian pulo Baline sampun kaloktah jantos ka dura Negara. Punika mawinan pulo Baline taler kawastanin pulo Dewata.

Napi mawinan kawastanin pulo Dewata? Pulo Baline kawastanin pulo Bali Dewata saantukan:
  1. Kaasrian palemahannya sampun kaloktah eauh ka dura Negara.
  2. Seni budaya Baline, sane madasar antuk seni budaya hindu taler sampun kajanaloka ring jagate.
  3. Adat-istiadatnya, sane madasar antuk suryak siu utawi musyawarah.
  4. Para warga Baline banget kumanyama ( ramah tamah ), ngandap kasor (merendah ), nentrn wenten nyaminin ring jagate.

Punika mawiman iraga sareng sani patut mangayu bagia majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, sane ngardi jagate saha sadagingnya sami. Iraga sareng sami patut rumasa bagia dados putra-putri Bali.

Lianan punika iraga sareng sami patut ngemban, miara kabecikan utawi kaasrian jagat Baline pamekas nglimbakang, ngawerdiang seni budaya druene, mangda sayan lami sayan becik, sayan asri, sayan nudut kayun.

Sinalih tunggil sane minakadi piranti sajeroning jagi ngkimbakang seni budaya druene punika boya seos wantah "Basa kalih sastra Kawi Bali" druene. Punika ke mangkin ngiring sareng sami ngutsahang, sapunapi antuk ngawerdiang kalih ngkimbakang mangda sayan ajag basa daerah makawinah sastra Kawi Baline, pamekas para anom-anome mangda sayan seneng, sayan teleb malajah basa Bali. Napi ngawinang asapunika, saantukan sastra Kawi Baline makeh pisan madaging indik sane mapikenoh kagunannyane sajeroning nglaksanaang darmaning agama miwah Negara.

Ida dane sane baktinin titiang. Mungguin sastra Kawipunika sampun kapasting prasida sakadi pangancang sajeroning ngwangun jagat Indonesia ngamangguhang sakadi tetujon jagat kerta raharja, gemah linpah loh jinawi.

Duaning asapunika,malarpan antuk galahe sane becik sakadi mangkin, titiang banget mapinunas majeng ring sang guru maraga wisesa, ring para yogia ngawiwenangan pendidikan ring dinas kebudayaan, mangda mikayun saha ngamargiang sakadi pinunas titiange I wau pradane prasida kapanggih sakadi pangapite nglimbakang basa lan sastra Bali miwah Kawi sawewengkoning jagat Bali puniki.

Inggih ida dane sane banget baktinin titiang, cutet aturtitiang ngiring mangkin sareng sami mautsaha tunggilang kayunne ring sajeroning ngawardiang ping kalih nglimbakang basa lan sastra Bali miwah kawi druene, kandugi prasida kapanggih daging-daging sane kasurat ring sajeroning palambang-lambang iti basa purana makaluiri pun, mngda wenten kanggen nuntun raga ring sajeroning kauripan.

Inggih, wantah asapunika prasida antuk titiang ngaeurang mogi-mogu wenten pikenohipun makawasana titiang ngaturang parama santi,

Om Satih, Santih, Santih, Om




BELA NEGARA
"Om Swastiastu"
Pinih riin mantuka ring para sujana sami, punika taler para mahadiaksa lan para pamiarsa sane dahat suksemayang titiang.

Ida dane sareng sami, ring galahe puniki titiang nyadia ngaturang pidarta bahasa bali sane mamurda "Rasa Bela Marep Wangsa Lan Negara". Ring galahe sane becik puniki titiang rumasa garjita ring manah riantukan prasida kacunduk saha saduajeng ring ida dane sareng sami ritatkala nyanggra kawentenan pakibeh jagate kadi mangkin, mustikanipun ring para yowana sareng sami. Mungguing atur uning titiang punika nenten sios wantah mapiranti nudut kayun iraga sami ritatkala nyikiang pikayun wirang ring sapari indik urip maduluran antuk swadarmaning soang-soang.

Inggih ida dane sareng sami sane wangiang titiang, yan iraga malaksana, yadiastun amunapi ja alite jaga mapikenoh, yan saihang ring iraga mapikayun, seakeh-akeh ne yan nenten wenten tatujone sinah nirguna punika. Galahe puniki utama pisan yan manahang titiang ring marep yowana sami. Napi mawinan asapunika? Seantukan panegaran iragane sane kadasarin antuk Pancasila lan UUD 1945. Jaga paripurna sami sangkaning para yowanane pamekas.

Ida dane sinamian, 73 warsa sane sampun lintang, para yowanane ring Indonesia, sampun ngucapang sumpah jaga ngukuhang keraketan iraga wangsa Indonesia, sane kaiket antuk Bhineka Tunggal Ika, mangda nenten keraketan punika sekadi kemaon, yan dados antuk titiang ngiring silih asihe makrama utamayang, tur gilik seguluk, paras paros sarpanaya ring pasemetonan.

Para semeton ida dane sareng sami, wewengkon jagat Indonesia puniki sane kawangun olih makudang-kudang pulau saking Sabang ngantos Merauke yan jagi nyungkemin indik keekan mangda prasida masikian rikala ngemban kemahardikaan, wantah pekaryan sane kalintang meweh pisan nanging yan sampun iraga pangaptine sareng sami masikian, yadiastun ngemasin padem, punika wantah yadnya sane pinih utama. Ida dane sareng sami indayang elingang ring kakawin Beratha Yudha wenten kaucap asapuniki, "Sang Sura Mrihayadnya Ring Semara, Mahyunikang Parangmuka". Punika masuksme yan iraga padem ring payudan ritatkala melanin negara, wantah yadnya sane pinih utama. Nanging yan jaya ring payudan, iraga prasida nguasayang jagat, medfasar antuk Dharma utama punika taler yan iraga sakita karep, ngemargiang pikayun tan bina sekadi kaca belah benyah tan pawenangan.

Selantur ipun daweg 17 Agustus 1945 para sujana ring Indonesia sane kapucukin antuk Ir. Soekarno lan Moh. Hatta prasida ngawerdiang kamahardikaan wangsa Indonesia, makacihna lan titi bukti iraga sampun prasida ngawangun jagat Indonesiane mangda mrasidayang ngamolihang Negara Kertagama. Ngiring dagingin negaran iragane sareng sami, antuk satya mabela pati ngeresepang pitutur-pitutur teleb ring widia guna riantukan widia guna punika marupa sastra mautama. Mapan sastra kebaos "Suluh Ikang Praba", prasida nyuluhin tur nuntun ngulati margi rahayu, yan urip tan medasar sastra, sinah tan sida nibenin becik lan kaon. iwang punika capuh, awor sakadi amerta kalawan wisya. Ring niti sastra wenten kaucap :

"Hemani Sang Mamukti Dumadi Tika Tan Hana Guna, Yowana, Rupawan, Kula Wisala, Tika Padahana. Den Ika Tan Pa Sastra, Tan Ateja Wedana Makucem. Luwir Sekar Ing Sami Abang Murub, Tan Hana Wangin Ika."

Punika mawinan, sakantun anom patut teleb melajahang raga majalaran antuk melajahin tali pangiket sane mawasta agama, sinah jagat nusantara puniki prasida ngamolihang kawijayan.

Ida dane para semeton sami, nilai kaekan punika nenten ja tedun saking langite, nanging patut iraga yowana ne ring Indonesia ngayunin maduluran antuk parilaksana sane becik mangda negaran iragane tetep ajeg tur dirgayusa.

Ida dane sinamian, pinih ajeng ring para yowanane sami, ngiring, kukuhang laksanayang tetamian leluhur puniki, anggen ngawangun negara iragane! Riantukan wantah para yowanane sane pinih waspada ring kawentenanne punika, tur maning ten dados lipia, yan lipia sinah jagi ngawinang rusak negaran iragane. Inggih para yowana sareng sami elingang kayune mangkin mangda sampunang iraga malih keni panca baya sekadi duk warsa 1965. Awinan sajeroning sejarah sampun mabukti, nika pinaka bukti sane pinih utama anggen gegambelan, ritatkala ngemban jagat Indonesia mangda kawentenanne punika nenten ngawinang kedurmalan malih.

Inggih wantah asapunika katur antuk titiang, manawi wenten kirang antuk titiang, tan lali titiang nglungsur gung rena pangampura. Sadurung titiang mapamit lugrayane titiang ngaturang paramashanti.(*bb/pdb)

"Om Shantih, Shantih, Shantih Om"

BULAN BAHASA

Om Swastiastu

Majeng ring Bapak Kepala Sekolah sane bhaktinin titiang
Bapak Wakil Kepala Sekolah sane kusumayang titiang
Bapak Ibu Guru sane wangiang titiang
Taler para sisya sane tresnasihin titiang

Kaping ajeng titiang ngaturang suksmaning manah ring para keluarga SMA Negeri 1 Gianyar sami, sane sampun parama ledang nodia pakaryan sejeroning acara Bulan Bahasa rahinane mangkin. Selanturnyane mangda sueca sareng sami ngawasta ring Ida Sang Hyang Parama Kawi. Dumogi acara Bulan Bahasa mangkin manggihin dirga ayu labda karya tur sidaning don.

Atur uningayang titiang, sajeroning acara Bulan Bahasa puniki kadagingin antuk makudang-kudang lomba minakadi, ngewacen puisi, jegeg bagus SMA, drama, miwah sane lianan. Taler masih kadagingin antuk jalan santai, tur kajangkepin antuk mareresik ring sekolah. Bulan Bahasa puniki kalaksanayang saking tanggal 9 Oktober nyantos tanggal 12 Oktober.

Tetujon kelaksanayang Bulan Bahasa puniki, nanten je tios mangda prasida nemu sane mawasta segilik seguluk sabayantaka, paras paros saparnaya ring sajeroning keluarga SMA Negeri 1 Gianyar iriki. Taler mungguing prabea sane kaanggen ngamargiang acara Bulan Bahasa puniki wantah saking komite sekolah, tur katambahin antuk sponsor saking Hardys Grosir.

Inggih wantah asapunika prasida atur uningayang titiang. Titiang pinaka panitia Bulan Bahasa ngaturang suksmaning manah antuk uratian ida dane para sameton sinamian. Taler nenten lali titiang nunas geng rena sinampura antuk makekirangannyane.

Om Santih, Santih, Santih Om



KASUKSMAN MATATAH


Om Swastiastu,

Ida dane sareng sami, midartayang indik Upacara Matatah wiadin Mapandes, kawiaktian ipun sampun ketah kemargian ring Desa Pakraman olih Krama Hindune ring Bali, nika mahawinan titiang nenten malih ngaturang eedan upacara matatah manut Desa Mawacara. Kemaon sane pisarat aturang titiang wantah Kasukseman utawi pikenoh matatah sane mabuat pisan keangge nuntun utawi nitenin kahuripan puniki risajeroning mitetin pikayun sane boya-boya utawi nenten becik, nuju sane rahayu miwah kasubagyan.

Punika awinan pisarat manah titiang pacang nyobyahang tatuwek upacara matatah puniki sepisan kaangge melajahang angga sumangdene prasida karesepang tur kacihnayang ri sajeroning Budhi Pekerti, boya ja wantah sewates upacara kemaon, nanging nglantur maparisolah sane patut manut kecaping Agama.

Sinalih tunggil upacara yadnya sane katur makadi mangkin indik matatah mabuat pisan utamanyane ring para yowana utawi Daha-Teruna, mangda nyuciang angganyane saking karma Wesana sane kaon(Asuri Sampad) nuju Karma Wesana sane patut inggih punika (Paiwi Sampad). Riantukan mejanten pisan ring iwawu embas manusane maurip sampun ngambel karma wasana sane patut kasuciang ring kahuripane puniki.

Pamiarsa sareng sami sane wangiang titiang, untu tajep wiadin renggah sane wenten ring angga sarira puniki, kaanggen cihna utawi niasa keraksasane sane nyejehin manah pacang ngrusak kahuripane puniki . punika awinan keanggen niasa untune sane renggah punika sandang kapunggel mangda ambek keraksasane sane galak ngaresresin manados ambek kadewataan sane asih miwah santy. Ambek kedewataan ring kemanusan punika mangda setata inggil, ngelangkungan ambek keraksasane sane letuh, mawinan kawentenan upacara matatah.

Ring sajeroning ngetep untu wantah 6( nemnem) wilangannyane turmaning wantah sane duwuran kemanten kasangih sane kaanggen niasa Sad Ripu luwire :
  1. Kama / nafsu
  2. Lobha / rengka
  3. Krodha / kebrahmantian
  4. Mada / memunyah
  5. Moha / kebingungan
  6. Masarya / iri hati

Sad ripu sane wenten ring padewekan, patut pisan titenin mangda nenten kantos ngerebeda ring kahuripan, boya ja kaicalan maka sami, nganging kapitetin utawi kasomya, punika duaning nenten sami untune kapunggel.

Inggih, napike awinan ritatkala yusa anom, patut ngemargiang parikrama matatah. Riantukan yusa anome punika wantah galah masa sane nedeng ganjih, sangkan ing anggga sarirane nedeng kembang kalikub antuk pamuartian Sad ripu sane patut kawaspadain antuk pikayun sane hning, pageh tur dayuh mangda nenten wenten nemu sengsara. Yening ring galah masa puniki para yowanane lenga ring padewekan makadi sikian titiangne sane kalintang tambet puniki, rikala kaliput dening kasakten Panca Indria. Sinah kenerakane jaga pacang kapuponin, dwaning tan prasida mitetin manah kirang jagra marep mesehe ring angga. Puniki sane ajerihin titiang ring manah punapi raris pawaran titiang manados jadma sane manggihin aab jagate stata katiben kabiahparan mekadi pinyungkan sangkaning narkoba miwah sane siosan, sane mawiwit saking kirang nyane mapitet ring pikayunan soang-soang.

Punika awinan jengah manah titiang turmaning cumpu pisan ngiring para yowanane sareng sami ngawit mangkin maparidabdab ningkahang raga ninutin tetuek utawi pikenoh sane wenten ring upacara "matatah" inggih punika :

"Anyekung Jnana Sudha Nirmala" sane kekawitin saking upakara nyekeb ring tengahing Bale gedong.

Dwaning asapunika lugrayang titiang ngetus kecaping pustaka suci Sarasamuscaya sloka 72 asapuniki ;

"PHLANING KAHRTANING INDRAYA NIHAN,
KADIRGAYUSAN, ULAH RAHAYU
PAGEHING YOGA KASAKTIN, YASA, DHARMA, ARTHA,
KATEMU RI KAWASANING INDRIYA."


Artosnyane kadi puniki ;

"Pikolihe ngeret indria punika, panjang yusa, parilaksanan becik ring yoga, sakti, yasa, dharma, artha sida kapolihan yening sampun mitetin indriya."

Ida dane sareng sami yan cutetang tititang indik parikramaning upacara matatah sane ketah kelaksanayang olih karma Hindune ring Bali sekadi puniki ;
  1. Ring Bali, pamargi upacara matatah taler sanekebaos mapandes puniki kelaksanayang maduluran antuk sastra agama Hindu, mekadi lontar Jadma Prawerti, lontar Kala Tatwa, lontar Eka Pratama, kekawin Gatot Kacasraya, miwahkekawin smara dahana.
  2. Upacara matatah marupa yasa kertin I rerama marep ring ipianak, sane kamargiang ri sampune munggah daa-truni utawi tutug kelih.
  3. Upacara matatah masuksma nyomiang ambek keraksasane mangda sida kakasorang olih ambek kadewatan.
  4. Untu sane katatah punika akehnyane wantah nemnem, gigi seri patpat, lan suing kalih.
  5. Untune sane katath punika maka pralambang mucehang Sad ripu ring angga sarira.
Inggih para panureksa sapunika taler ida-dane sane wangiang titiang, wantah asapunika Dharma Wacana sane prasida katur ngenining indik kasuksman upacara matatah, dumogi wenten pikenoh ipun, nenten lali titiang nunas geng rena sinampura indik unjuk lungsur ritatkala ngaturang jagra winunggu ring ajeng. Maka wesananing atur lugrayang titiang nguncarang parama santi.

"Om Cantih, Cantih, Cantih, Om".



KALULUSAN KELAS 3

Om Swastyastu,"

Inggih nawegang ring Bapak Kepala Sekolah
Para Dewab Guru sinamian
Para pegawai sane baktinin titiang
Miwah para sameton sane wangiang titiang

Titiang ngaturang suksma ping banget majeng ring sameton titiang kelas 3 sane sampun sering ngicenin piteket-piteket sane becik tur manut sekadi ajaran sekolahan iriki, tur mogi-mogi ja para sameton titiang kelas 3 sareng sami nemu rahayu mrasidayang ngelanturang ke Perguruan Tinggi utawi sane sederajatnyane. Sane nenten mresidayang ngelanturang ke Perhuruan Tinggi sampunang sungsut ring pakayunan utawi sedih, rereh kaweruhan sane marupaketerampilan angge pangupa jiwa, yening sampun merasa jangkep ngererh keterampilan tur mresidayang nincepang kawikanan janten sampun nika sane pinih becik nglanturang ngerereh pangupa jiwa selanturnyane.

Dumogi prasida maguna ring sameton miwah ring jero soang-soang. Titiang lan timpal-timpal saking kelas 1 tan lali nunas geng sinampura mantuka ring siswa kelas 3 sareng sami sane lulus, yan wenten keiwangan titiang sane sampun lintang mangda ledang ngampurayang. Dumogi siswa kelas 3 sane sampun lulus ngamolihang kerahajengan sareng sami.

Inggih wantah asapunika sane prasida aturin titiang, mogi-mogi ja lantang urip mangda prasida malih katemu ring kawekasan tur ngeledangin ngicenin pamargi malarapan antuk kawisesan Ida Sang Hyang Widhi Wasa.

Pinaka panyineb atur, tan lali titiang ngaturang parama shanti.

"Om, Santih, Santih, Santih Om"



NGIRING RAJEGANG BASA BALI DRUENE

Inggih, ida dane sareng sami,
utaminipun para panureksa sane dahat wangiang titiang,
para sameton pamilet sami sane tresna sihin titiang.

Ring galahe sane becik puniki, lugrayang titiang matur samatra, nganinin indik "Ngiring Rajegang Basa Bali Druene", Sakewenten, duaning tambet titiange kalintang, tan pendah titiang sakadi kunang-kunang anarung sasih, doh para jaga prasida nagingin pikayunan Ida-dane sareng sami. Sadurung nglantur, ngiring sareng-sareng nunas ica ring Ida Sang Hyang Paramakawi sane miara sarining sastra, malarapan antuk pangastungkara pangayubagia.

Om Swatiastu,

Inggih Ida dane sareng sami sane wangiang titiang,
Maosang indik basa Bali druene, akeh pisan pikenohipun majeng ring kahuripan druene sareng sami, utaminipun ring iraga sane wenten ring sajebag jagat Bali. Silih sinunggilnyane basa Bali punika prasida anggen serana ngajegang angga sarira. Napi sane ngawinan kadi punika?

Inggih, sane mangkin titiang jaga nguningayang ring Ida-dane sami manut ring kawentenan aab jagate mangkin, sane kabaos aor tan pawates, risedek ngranjing ring era globalisasi. Akeh karasayang pengaruh-pengaruh sane nenten becik saking dura negara, ngranjing ka jagat Bali. Pengaruh sane kaon punika, minakadi akeh parajana Baline, pamekas para yoana druene, sane sampun maparilaksana sakadi nginutin budaya saking dura negara, akeh parajana Baline sane nganggen obat-obatan terlarang, akeh para yoana sane maparilaksana nenten manut ring tata krama miwah budaya Baline. Yening parisolah para yowanane kadi asapunika kabanggayang nglimbak, titiang ajerih ring manah pacang sayan kaon saha rug jagat Baline.

Sane mangkin ngiring iraga ngedohin pisan parilaksana kadi punika, iraga patut pisan setata pageh ring sikian. Sinalih tunggil sane kaanggen serana nenten wenten sios wantah basa Bali druene. Basa Baline kabuatang pisan anggen larapan, nincapang parilaksana druene, mangda prasida setata maparilaksana becik, duaning yening kayun mlajahin, raris nganggen basa Bali punika, sinanggeh iraga pacang prasida setata eling ring sikian, ring dija ja iraga magenah. Santukan ring basa Bali punika wenten sane kabaos sor singgih basa, sane pinaka cihna madaging tatakrama ngupadi kahuripan maparajana. Sapunapi sapatutnyane iraga mabaos ring anake sane sampun lingsir, sapunapi mabaos ring anake sane durung kauningin utawi durung kenal, sinanggeh iraga setata jaga eling, ring dija iraga magenah, sang sapasira sane kairing mabaos, mawinan pacang prasida setata mabaos sane ngawetuang ledang pikayunan anake siosan utawi kabaos "angawe sukaning wong len ".

Ida-dane miwah sameton sami sane wangiang titiang,
Yening iraga mlajahin basa Bali, janten setata eling ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa. Indayang pratyaksayang, yening anake nganggen basa Bali, makadi ring paruman, ring pasangkepan, janten rikala ngawitin mabaos, ngojarang Om Swastiastu, raris rikala muputang bebaosan, setata kadulurin antuk Om Santih Santih Santih Om. Puniki nyihnayang iraga setata eling ring Ida turmaning stata nyinahang pangubakti mangda ngamolihang karahajengan sareng sami.

Salanturipun sajeroning mlajahin basa Bali, setata iraga eling ring budaya, saluir pakardin i manusa, sane mawit saking padma hredayane. Ring budaya druene ngranjing sane kabaos kasusastran. Kasusastraan Bali punika nganggen basa Bali, saha kasurat antuk aksara Bali, mawinan budaya druene mapaiketan pisan ring basa Bali, bilih-bilih basa Baline kabaos pinaka akah budaya Baline. Taler kabaos, mungguing budaya Baline kpramanain antuk agama, uning raris iraga ring sastra-satra agama, taler uning ring asapunapi maparilaksana sane becik. Yening sampun setata maparilaksana becik, sinanggeh setata nemu bagia, kadi kabaos ring sastrane.

"Ring hulu, ring helet, ring p'ringga ring laya, ring jroning paperangan kuneng, tar teka juga ikang bhaya ri sang darmika, apan subhakanna rumaksa sira ".

-Suksmanipun, yening sampun setata maparilaksana sane becik, yadiastun iraga magenah ring genah sane kalintang mayanin, iraga jaga mangguh karajahengan, duaning sang sane setata nglaksanayang dharma, jaga ngamolihang woh pakardinipun. sane ngawinan setata mangguhang ayu.

Ida-dane miwah sameton sami sane baktinin titiang,
Majalaran mlajahin basa Bali, prasida mlajahin budaya druene. Mangda nenten iraga kabaos, kadi i katak sane wenten ring sor tunjunge, i kekupu saking doh ipun ngarasayang kamiikan ipun i sekar tunjung, sakewaten i katak yadiastun nampek ring genahe punika, setata nyongkok nenten ngrasayang kamiikan i sekar tunjung. sane kalintang ngulangunin. Suksmanipun, iraga ring jagat Bali akeh pisan madue seni budaya, sane luihing utama kabaos adiluhung, ngawinan akeh parajanane saking dura negara, meled pisan manahipun ngantenang seni budaya druene, sakewanten iraga sane magenah ring Bali nenten pati lingu ring budaya druene, mangda nenten kadi asapunika.

Kadi sampun kabaos i wau, iraga mlajahin basa Bali, gumanti prasida eling ring raga, ring dija ja pada magenah, setata nglaksanayang wacika parisuda, stata eling ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, eling ring agama, eling ring budaya Baline. Yening sampun stata eling kadi punika, sinanggeh iraga prasida setata tureksa ring angga, prasida setata mulat sarira, duaning wenten kabaos,

"apan ikang manah ngaranya, ya ika witning indrya, maprewerti to ya ring subha asubha karma, matangyan ikang manah juga prihen kahutamanya sokareng"

-Sane kabaos manah wantah satmaka witnyane saking indria sami, saking punika taler jaga matemu laksana sane becik utawi kaon, mawinan patut iraga ngeretin manah punika ngawit saking mangkin.

Inggih sasampune iraga prasida nglaksanayang kadi iwau, janten pacano setata ajeg ring raga soang-soang. Ajeg ring angga pacang metu parilaksana sane becik, sane ngawinang ajeg jagat Baline. Yan sampun ring soang-soang angga setata prasida ajeg, asapunapi ja kabaos ageng gegodane ring jagat kaliyugane mangkin, sinanggeh prasida iraga jaga ngimpasin. Punika mawinan titiang tan surud-surud jagi nunas ring Ida-dane sami, ngiring setata ngrajegang basa Bali druene, mangda rajeg ring angga, saha mangguhang karahajengan ring jagate, prasida raris mangguhang tetujon umat Hindune, inggih punika Moksartam Jagaditha Ya Ca Iti Dharma, Gemah lipah lohjinawi Tata tentrem kerta raharja. Taler Tatan kirang apangan kinum, Wahya dhyatmika, Suka tan pawali duhka, majalaran pasuecan Ida Hyang Widhi Wasa.

Ida-dane, para sameton, miwah pamilet sane kasumayang titiang,
Kadi asapunika titiang prasida matur, titiang wantah rumasa ring padewekan tambet, turmaning menawi ta kawentenan titiange sekadi nasikin segara, purun prasangga titiang nanginin Ida-dane sane sampun matangi, mawinan mawanti-wanti titiang nunas pangampura, dumogi ledang arsa ngaksamayang katambetan titiang.

Inggih, puputang titiang antuk parama santih,

Om Santih, Santih, Santih Om



NGRAJEGANG BASA BALI

Majeng ring bapak guru, ibu guru lan timpal-timpal sinamian, riantukan galahe sane becik puniki prasida kapica ring padewekan titiang. Bapak/Ibu guru sane wangiang titiang. Sadurung titing matur amatra, pinih riin ngiring ngastiti bakti majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, mogi-mogi sangkanin sih lan asung wara nugrahan ida, ida sane iring titiang prasida ngamangguhang karahajengan majalaran pengastungkara pengayu bagia.

Om Swastiastu

Ida dane sareng sami sane wangiang titiang, Mangguing murdan pidarta sane aturan titiang wantah "Ngrajegang Bahasa Bali", malarapan asapunika majanten atur titiang wenten sane nenten menggah ring kayun. Tepengan puniki ngriinin titiang nunas geng sinapura.

Ida dane sareng sami, i raga sami patut ngemban, miara kebecikan utawi kaasrian jagat Baline, pemekas ngelimbakang, ngwerdiang seni budaya druene, mangda sayan lami, sayan becik, sayan asri, sayan nudut kayun.

Ida dane sane baktiang titinag. Mungging sastra kawi punika sampun kapastika prasida sakadi pangancan sejeroning ngwangun jagat Indonesia ngamangguhang sekadi tetujoan jagat kerta raharja gemah ripah loh jinawi. Raris sane mangkin wenten pitaken, sapunapi antuk minabdabin ring sejeroning ngelimbakang ngwerdiang basa kalih sastra Kawi Bali punika.

Ida dane sane baktinin titiang. Mungguing sastra Kawi punika sampun kapastika prasida sakadi pengancan sajeroning ngawangun jagat Indonesia ngamangguhang sakadi tetujon jagat kerta rahrja, gemah ripah loh jinawi. Raris sane mangkin, sapunapi antuk minabdabin ring sejeroning nglimbakng ngwerdiang basa kalih sastra Kawi Bali punika.

Inggih, kamanah antuk titiang, wenten kekalih pemarga sane kaanggen ngawaling basa kalih sastra kawi druene, inggih punika sane kawastanin pendidikan formal lan pendidikan informal.

Ring sejeroning pendidikan formal, plajahan basa Baline sampun ngranjing ring kurikulum sekolah SD, SMP, SMA, SMK miwa ring perguruan tinggi, minakadi ring Fakultas Sastra miwah ring STKIP Agama Hindu. Punika nyihayang utsaha sane becik, utsaha sane mabuat pikenohipun sajeroning ngwerdiang kalih nglimbakang basa miwah sastra Baline.

Mungguing ring pendidikan informal, basa miwah sastra Bali punika kalimbakang minakdinnya sajeroning kulawarga, dadia , banjar, desa, ring sajeroning sekaa truna-truni, pasantian-pasantian miwah sane lian-lianan.

Duaning asapunika, malarapan antuk galahe sane becik sakadi mangkin, titiang banget mapinunas majeng ring timpal-timpal sinamian, mangda mikayun saha prasida kapanggih sakadi pengaptine nglimbakang basa lan sastra Bali miwah Kawi sawewengkoning jagat Bali puniki.

Inggih ida dane sane banget baktinin titiang, cutet atur titiang, ngiring mangkin sareng sami mautsaha tunggilang kayune ring sejeroning ngwerdiang ping kalih nglimbakang basa lan sastra Bali miwah Kawi druene, kandugi prasida kapanggih daging-daging sane kasurat ring sajeroning palambang-palambang itihasa, purana makaluripun, mangda wenten kanggen nuntun raga ring sajeroning kauripan.

Inggih amunika prasida antuk titiang nyantenang, manawi akeh kirangipun, santukan sangkaning kanambetan kawimudan titiang kalintang. Majalaran asapunikamawanti-wanti titiang nunas geng rena sinampura. Inggih puputang titiang antuk parama santi.
 OM SANTI SANTI SANTI OM




NGRAJEGANG KASUSILAAN
"Om Swastiastu"

Bapak Kepala Sekolah sane wangiang titiang.
Bapak lan Ibu Guru sane baktinin titiang.
Miwah Para Sisia sami sane kusumayang lan tresnasihin titing.

Angayubagia pisan titiang polih ngemiletin pacentokan mapidato puniki. Titiang uning ring padewekan belog, jugul apunggung, tur pangkah milu-milu tuung. Meled manah titang sareng ngrameang Wali Warsa sekolah.

Para semeton sinamian, pakrimikan para penglingsire, muah surat kabare mungguing kawentenan I raga, para truna trunine sampun keni pinungkan kemerosotan moral, wastanin titiang ngandap-ngesorang kasusilaan. Wiakti makeh pracihnan ipun, umpami: kaping siki, para gurune pakrengkeng pakrimik, ngandikayang hasil evaluasi para sisiane mangkin makeh sane ring sor patakon, tur kocap tan prasida urukang. Jengah manah titiang miragiang indike puniki. Praciri kaping kalih, makeh para trunane oneng mapunyah-punyahan, katagihan tuak arak, miwah miras sane tiosan. Yening sampun punyah, napi malih sampun keni narkoba, narkotik obat berbahaya punika.

Meweh sampun nambanin meweh sami, rerama, kluarga jantos banjare taler keni pakeweh. Yening sampun punyah, munyine ngawag, parisolah ngapak-apak, ngadug-adug. Pedih rasane ngatonang indike puniki. Praciri kaping tiga, para sisiane makeh katelimpung matungkas majaguran ring margi-margi sareng sami sisia ngawinang paiketan para sisiane belah buyar, ngicalang kagilikan masemeton sejeroning sisia. Yening nglimbak patungkas puniki prasida nguugang Negara Kesatuan I ragane. Pracihna kacatur, inggih punika parilaksana tan manut gama, bebas tanpawates sajeroning truna-truni, sane mapuara ngusakang paridabdab masekolah. Jejeh ngeri titiang ngrawatang di mata parisolah sakadi puniki.

Para semeton sinamian, titiang nunas pangampura, santukan titiang ngelanturang sane wastanin titiang ngandap-ngesorang kasusilan truna-trunine I wau, menawi I raga keni silih sinunggil ipun. Nangin dumadak para sisa iriki bebas saking catur mala punika. Ngiring mangkin midabdabin mangda pinungkan I wau tan nglahlah ngrangsuk ring padewekan. I raga para sisia patut eling ring swadarmaning sisia, inggih punika seleg malajah, sumungkem ring pituduh rerama, susrusa ring pawarah guru. Wantah ring mungpung truna pinih becika murukang rage.

Kaping kalih dohin punika sne mawasta miras sane makrana punyah, miwah narkoba sane makrana ngreredang bayu miwah tuuh. Ketiga ngiring sareng smi eling ring raga. I raga masemeton sareng sami ring sajebag Negara Indonesia Impasin pisan punika sane makrana biuta sajeroning pagubugan para sisia. Makeh sane patut laksayang, sane ngawerdiang dewek, umpami macentok seni budaya, macentok mapadu olah raga, macentok sajeroning iptek muah sane lianan. Kacatur patut eling ring sesame sane manggeh kasusilan. Kelidan gegodane sane prasida ngusakang katelebane nguruh kaweruhan, pagehin ragane antuk budi pakerti sane becik, keret indriane tur poras-poras masuitra.

Inggih asapunika atur titiang ngindikang menakadi Ngrajegang Ksusilan, make kirang langkung lan manawi wenten tan manut ring arsa, sekadi unjuk lungsur, anggah ungguhin basa, titiang nunas geng rena sinampura. Pinaka pingintat atur titiang antuk parama shanti,

"Om Shanti Shanti Shanti Om"




NGRAJEGANG PARIWISATA
Matur suksma majeng ring pangenter acara pecentokan mapidarta basa Bali, santukan galahe sane becik puniki kapica ring pasikian titiange. Ida dane sareng sami, pamekas ring para manggala karya lan para panureksa sane dahat suksamyang titiang, para panodia lan para yoana miwah para pamiarsa sami sane banget tresnasihin titiang, sadurung titiang matur amatra, pinih riin ngiring sareng-sareng ngastiti bhakti ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, majalaran antuk panganjali,

"Om Swastyastu"

Mogi-mogi sangkaning sih pasuecan lan asung kertha wara nugraha Ida, prasida titiang ngiring ida dane sareng sami ngamangguhang karahayuan lan karahajengan jagat. Ring genah lan galahe sane becik puniki, lugrayang titiang matur amatra sane mamurda "Ngrajegang Pariwisata Ring Bali".

Ida dane para sameton titiang sareng sami sane wangiang titiang, sakadi napi sane sampun kawikanin sareng sami indik kepariwisataan ring Bali sampun becik saking daweg pemerintahan Welanda. Duk warsa 1935, ring Denpasar kawangun Bali Hotel, sane kanten rajeg ngantos mangkin pinaka cihna kapertama, tetamian kepariwisataan ring Bali. Punika mawinan Baline dados tatujon wisatane sampun kaloktah ring dura negara. Akeh jejuluk sane kamedalang saking kaasrian Polu Baline sakadi : "Pulau Dewata, Pulau Seribu Pura", miwah sane siosan. Punika sami sangkaning angob ipun ngatenang, nyingak kawentenan kahanan Pulo Baline nenten sios ring kautaman kebudayaan Baline, sane rumaket ring tatwa, susila, lan upacara agama Hindune. Silih tunggil sane banget ngrajegang budaya Baline inggih punika indik falsafah "Tri Hita Karana" sane prasida ngamolihang kasukertan jagat lan kesenian Pulo Baline. Majalaran falsafah Tri Hita Karana punika jagat Baline prasida ajeg, santukan falsafahe punika prasidanuntun para janane ngamecikang parhyangan pinaka sarana genah ngaturang bhakti ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, Tri Hita Karana prasida nuntun ngamecikang pawongan pinaka sarana ngiket paiketan pasametonan ring Bali, Tri Hita Karana prasida nuntun palemahan pinaka sarana ngamecikang indik wewidangan Baline ngantos asri saking kota rauh ring desa-desa. Santukan gumi Baline katon asri lan udarane sejuk, kenten taler para janane ring Bali yening nerima tamiu sami ramah tamah, ngranayang para turise seneng rauh ka Bali malila cita lan nglila ulangun. Saking senengnyane ring Bali makeh torise sampun numbas tanah lan makarya wangunan ring Bali. Upaminipun nguangun Hotel miwah vila-vila genah para torise sane tiosan sane tetujon dane taler melancaran. Tiosan ring punika wenten taler sane tetujonnyane matiosan upaminipun madolan lan matumbasan barang-barang kesenian. Yadiastun asapunika iraga para sameton Bali patut siaga ring para tamiu sane rauh ka Bali, utamanipun ngeninin indik katereptian (ketertiban lan keamanan) Pulo Baline. Iraga mangda mresidayang milihin pamekasne para pacalang, sapasira sane dados ngranjing ring Bali, miwah sapasira sane nenten kadadosang ngranjing ring Bali.

Yadiastun tamiune punika marupa tamiu domestik patut iraga waspada pisan, mangda nenten malih keni bencana bom sekadi ring Kuta duk warsa 2002 lan 2005, sane lumrah kawastanin bom Bali. Sane mulang bom punika nenten sios tamiu domestik saking Jawi sane mawasta Amrosi lan sawitran-sawitrannyane sane setata melaksana corah lan himsa karma mamati-mati.

Bencana bom inucap makeh para wisatawane sane keni bencana ngantos padem dados abu tan keni antuk ngelingang sawannyane. Siosan ring tamiu dura negara makeh taler tamiu domestike sane padem, kenten taler wenten para sameton Baline makeh sane padem. Bencan bom Bali punika ngranayang para tamiu dura negarane jejeh pisan rauh ka Bali sane ngranayang Pulo Baline sepi. Santukan nenten wenten toris rauh ka Bali makeh pisan para pangusaha-pangusaha pariwisata sane nguredang selanturipun bangkrut, sakadi : hotel-hotel, vila-vila, art shop - art shop lan pasar seni pada sepi laut matutup. Bom Bali puniki makeh pisan dampakne, pamekasne makeh karyawan sane nganggur tan polih pakaryan. Dampak sane pinih banget indik krisis ekonomi, wewangunan akeh sane macet, dagang udu, ten wenten toris sane matumbasan nganggen jinah dolar. Dampak-dampak puniki nenten je ring Bali kemanten, nanging ka sajebag negara Indonesia keni krisis ekonomi.

Majalaran pengalaman bom Bali punika ngiring iraga sareng sami mawas diri, mulat sarira miwah waspada marep ring para tamiu sane rauh ka Bali mangda kapreksa olih pacalang utawi petugas keamanan, yening nenten nganutin sekadi awig-awig mangda ka stop nenten kadadosang ngranjing ring sawewidangan Bali puniki.

Inggih wantah amunika atur titiange, yening wenten kirang langkung atur titiange, titiang nunas gung rena sinampura. Mogi-mogi wenten pokenohnyane. Pinaka panguntat titiang ngaturang parama shanti.(*bb/pdb)

"Om Santih, Santih, Santih, Om"




NGRAJEGANG PARIWISATA MAPIKUKUH
ANTUK TRI HITA KARANA
"Om Swastiastu"

Bapak Kepala Sekolah sane wangiang titiang.
Para Guru-guru sane wangiang titiang.
Lan Stap Pegawe miwah Para Siswa sami sane kusumayang lan tresnasihin titing.

Ida dane sareng sami sayukti pisan sekadi mangkin, sami pada uning rumasa ring kawentenan kauripane pamekas iriki ring Bali sayan sukerta, sangkaning pidabdab duene sareng sami sane marupa wewangunan sekala molihing don. Inggih punika kasidan mapikolih. Mungguing bhoga, upabhoga, lan paribhoga sami sampun sapatuta. Sarana makadi margi, listrik genah malajah marupa sekolah, pasar, bale banjar, sampun wenten kadi babuatane. Punika sami silih sinunggil sangkaning panglimbak wewangunan pariwisata sane mapikolih. Lian ring punika, taler mapikolih ring utsaha nyujur karahayuan jagat. Satata ngulati, ngastiti mangdawaras, seger pinaka bekel nglaksanayang swadarmane, ngulati nitenin mangda keneng-keneng masemeton, keneng-keneng briak-briuk makrama banjar, makrama desa. Santukan malarapan antuk keneng-keneng punika, karya sane abot dados angan.

Sakadi sampun kauningan kepariwisataan ring Bali sampun mawiwit saking riin daweg pemerintahan Welanda. Duk warsa 1935, ring Denpasar kawangun Bali hotel, sane kantun rajeg kantos mangki. Punika cihna tetamian kepariwisataan ring Bali. Punika awinan Bali punika dadis tatujon wisata sane sampun kaloktah ring dura negara. Akeh jejuluk sane kapicayang sakadi : "Pulau Seribu Pura", "Pulau Dewata", muah sane siosan. Sane prasida nginggilan Bali punika tanwenten seos ring kautaman kebudayaan Baline sane rumaket ring agama Hindu, tur katampa antuk kaasrian gumi Bali punika.

Sakadi kauningan para wisatawan punika rauh ka Bali gumanti maliang-liang, nglila ulangun, malancaran nyegara gunung, nonton unen-unenan muah ilen-ilan, matumbasan barang-barang kesenian anggen ipun temon-temon. Ipun taler meled uning tur nyingak asliaban indik tatakrama upakara saking embas kantos seda, ngamargiang panca yadnya manut agama Hindu.

Sejeroning malancaran nglanglang ulangan janten makueh sane buatang ipun mangda pamargine wiakti nglangunin dewek ipun. Indike punika pastika akeh pikenoh lan puaran ipun, wentwn sane becik taler wenten sane kaon. Puara sane becik inngih punika ngruak genah makarya sane prasida ngirangin pangangguran, ngwentenang genah makaryamautsahanincapang kawikanan, nincapang pikolih marupa artha, ngwerdiang tur madabdaban sahana seni lan budaya Bali. Puaran sane kaon, akeh para jana banjar utaminipun para daha truna maparisolah sane tan manut ring budaya utawi jati ragan wangsa, pangarganbarang dados mael, makeh pisan tanah carik lan pabianan magentos dados sarana wisata, sane ngawinang wedesa ued magingsir saking genah ipun.

Panglibakan pawangunan pariwisata ring Bali sampub kalintang jimbar, rumasat sampun ngebek. Ring sabilang kabupaten muah kota, sampun kapastikayang indik obyek wisata muah kawasan pariwisata punika. Manut pangrencana panglimbakan punika boya mandeg rauh irika. Pidabdabe pacing kalanturang sakadi ngwangun hotel sane ageng, lapangan golf, pasar swalayan, nglinggahin margi muah makarya sane anyar, ngwangun wantilan genah nyolahang unen-unen muah ilen-ilen, pasar seni muah sane lianan.

Ritatkala nglimbakang wewangunan pariwisata punika manut dudonan pangrencana, mangda kapikukuhan antuk Tri Hita Karana : tetiga pidabdab sane prasida ngametuang tatiga karahayuan jagat, inggih punika : Parahyangan, Pawongan, lan Palemahan. Parhyangan punika genah suci umat Hindu mangda janten-janten kasuciang olih pngepon pariwisatane, nenten cemer tur nenten sayan rusak. Pawongan, wong Bali sane neunang tur ngraksa pariwisata mangda sareng ngawerdiang, sareng midabdab sahanan genah utawi tetujon wisatene mangda asri pamekas taler ring budaya Baline. Indik palemahan, janten wenten karang suwung, karang palemahan sane katandurin antuk wit-wit taru sane mapikenoh sajeroning kahuripan. Mangda nenten sami kagentosin antuk wewangunan beton, hotel, cottage, saha pirantin ipun. Wewangunan kasidan magda kaanutang ring sejeroning pidabdab lan pangrencana sane sampun kasungkemin olih para jana Baline, sajeroning peraturan daerahlan awig-awig desa adat.

Nyarca indik pidabdab, pikenh lan puaran wewangunan parwisata : tetojon lan genah wisata ring Bali wiakti makueh pisan babutan lanparantinyane. Sakewaten titiang nguningayang I wawu wantah akidik pinaka jalaran anggen pinget gumantingulati pamargi sane becik taler anggen pidabdab, anggen nincapang wewangunan pariwisata, kebudayaan lan kesenian Baline kapungkur wekas sayan becik. Mogi-mogi rasabakti, sutindih paramabela ring wangsa, desa lan negara sayan-sayan nincap

Bapak Kepala Sekolah, Guru-guru, Stap Pegawe miwah Siswa sareng sami sane tresnasehin titing, asapunika atur titiang ngindikang menakadi Ngrajegang Ksusilan, make kirang langkung lan manawi wenten tan manut ring arsa, sekadi unjuk lungsur, anggah ungguhin basa, titiang nunas geng rena sinampura. Pinaka pingintat atur titiang antuk parama shanti,

"Om Shanti, Shanti, Shanti Om"



NYAMBUT RAHINA SARASWATI

Bapak Kepala Sekolah sane wangiang titiang.
Para Guru lan Para Siswa sami sane kusumayang lan tresnasihin titing.

"Om Swastyastu"

Sedurung titiang ngatur ngiring sareng sami ngaturang bakti majeng ring Idha Sang Hyang Widhi Wasa dumadak iraga sareng sami manggih kerahayuan. Rahinane mangkin titiang meled ngawentenang atur ngeninin indik rahina Saraswati sane patut kaelingang olih iraga sami minakadi guru lan siswa SMK Negeri 1 Gianyar.

Rahina Saraswati nemoning nuju Saniscara Keliwon Watugunung sane rauh nyabrang satak dasa dina patut iraga para siswa sumuyup ngaturang bakti, sumangdene ida masueca nyinarin tur ngicen pemargi sane becik dumugi sida manggih kerahajengan tur sida rahayu sejeroning ngelaksanayang pemargi dados siswa ring SMK Negeri 1 Gianyar ne puniki.

Ring rahina Saraswati kebawosang nuju Idha Sang Hyang Widhi Wasa nedunang Sang Hyang Aji Sastra pinaka pengewuruh ring manusane sami nika mawinang iraga sami patut nyuciang rahina Saraswati ne puniki. Pengewuruh punika pinaka titi pengancan iraga idup ring jagate santukan melarapan antuk pangewuruh iraga mrasida ngerereh pengupajiwa tur iraga mresida ngayunin sane cen kebawos becik lan sane cen kebawos iwang.

Ring rahina Saraswati punika sebina mebakti, naler iraga patut mesuci laksana mulat sarira sumangdene parilaku lan bebawos nganut sekadi Sang Brahmacarin setata ngulati kebecikan antuk melajahan angga tur ten dados piwal sapituduh para guru penuntun ring sekolah miwah guru rupaka ring pekubon.

Ring pekubon iraga patut eling naler mabersih-bersih minakadi buku-buku tur genahang ring tongos sane becik lan mangdene prasida ngaturin canang sumangdene Idha Sang Hyang Widhi ngicenin pinuntun tur setata eling ring buku sane keanggen ngulati kaweruhan ring sekolah.

Para guru lan siswa sane kusumayang tur tresnasihin titiang, asapunika atur piuning titiang ngeninin indik rahina Saraswati kirang langkung ngelungsur ampura dumugi wenten pikenohnyane.

"Om Shanti Shanti Shanti Om"



NYANGGRA PIODALAN SARASWATI

Inggih, nawegang titiang
Mantuk ring para atiti lan undangan sane wangiang titiang.
Para dewan juri sane banget baktinin titiang
miwah para pamilet lanang istri sane tresna asihin titiang.

Pinih ajeng ngiring nyihnayang rasa angayu bagia majeng ring Ida Sang Hyang Widhi, duaning sangkaning pasuecan Ida, titiang pingkalih ida dane prasida mangguh karhajengan turmaning sida masadu ajeng sekadi mangkin.

"Om Swastiastu"

Ida dane, pamiarsa sinamian sane wangiang titiang.

Manut baos sang maraga pawiku, umat Hindune wantah sthiti bhakti ring Ida Sang Hyang Widhi, nanging sane maraga wicaksana maosang antuk makudang-kudang parinama. Sinalih tunggil sane kaangken pinaka Dewi Pencipta Ilmu Pengetahuan wantah Sang Hyang Aji Saraswati.

Sakadi sampun kauningan, umat Hindune nyanggra piodalan Sang Hyang Aji Saraswati ngenem sasih apisan, ring rahina Saniscara Umanis Wuku Watugunung. Rahinanne punika ketah kabaos "Piodalan Saraswati", pinaka rahina perayaan lahirnya ilmu pengetahuan. Ring rahinanne puniki sami umat Hindune ngaturang pangubakti majeng ring Ida Hyang Widhi pinaka utpeti pencipta ilmu pengetahuan. Wenten anak dados profesor, bengkel, tukang, dokter miwah sane lianan sangkaning kapaica olih Ida Sang Hyang Widhi. Punika mawinan sareng sami patut nyanggra pawijilan pangweruhne.

Ida dane, para semeton sami sane singgihang titiang, tetujon nyanggra Rahinan Saraswati boya wenten tios wantah ngaturang suksma ring Ida Sang Hyang Widhi, riantuk ledang mapaica pangweruh saha mangda nglanturpasuecan Ida, gumanti wenten anggen ngeruruh pangupajiwa. Riantuk utama pisan kawigunan kaweruhne majeng ring kauripan druene, punika mawinan nganggen niasa Dewi Saraswati utawi Dewi Cantik. Napi mawinan Dewi Cantik? Santukan pangweruhe punika dahat ngenyudin. Maka sami anake enyud utawi nyaratang pisan pangweruh, sane dados kaprabotang sarahina ngruruh amerta.

Ring susastra "Sarasmuscaya" kabaosang, anake sanen nenten madue kawruhan tan bina kadi anak buta. Asapunika kocap laran kayun anake sane nenten maduwe kawruhan. Kawruhan sane prasida pinaka titi pangancan pacang ngenterangi manusa ngicaeng kasengsarang uripnyane. Mangkin sapunapi tatacarane mangda makeh maduwe pangweruh? Janten mangda jemet malajah saha setata ngastawa ring Ida Hyang Aji Saraswati. Patut teler ngelarang semboyan "Masa Muda Masa Belajar".

Titiang naenin taler miragi, mungguing meseh i manusa sane utama wantah katambetan utawi kebodohan. Duaning asapunika, anake sane kaliput dening katambetan majanten pacang maoarilaksana dudu utawi tan rahayu. Malih wenten kecaping sastra, mungguing wiwit suka dukane wantah katambetan. Katambetan punika, metu saking kaloban, loba punika metu saking katambetan. Dadosnyane, wantah katambetan sane mawinan manusane mangguh sengsara.

Yening selebin pisan maka sami kauripane madasar sengsara mawinan kabaos punarbhawa. Punika mawinan ring niasa Saraswati wenten Genetri (rantai) sane nyihnayang pangetahuan punika langgeng nenten telas-telas antuk malajahin. Malajah saenun maurip patut gelarang, yadin ririh enu liu palajahang.

Ida dane semeton sami sane tresna asihin titiang, maosang indik agama, patut dasarin antuk Tri Kerangka Agama inggih punika Tattwa, Susila, lan Upacara. Upacara kocap cihnan anake maagama. Makadi piodalan Saraswati. Semengane iraga ngastawang ring Ida Sang Hyang Widhi pinaka pencipta ilmu pengetahuan, wengine ngwacen lan maosang daging sastra agama, raris benjang semengne mabanyu pinaruh, saha nunas tirta kaweruhan. Punika wantah cihna druene astiti bhakti ring Ida Hyang Widhi.

Wantah asapunika titiang prasida mahbahang atur ring galahe sane becik puniki. Maka kirang langkung atur titiang, lugrayang titiang nglungsur gung rena pangampura. Pinaka pamuput atur, titiang ngaturang parama shanti,

"Om Shantih, Shantih, Shantih Om"



NYANGGRA RAHINA NYEPI

Ida dane para krama adat sane baktinin titiang,
Ida sang maraga sulinggih rauhing sang kasinangguh pinandita sane wangiang titiang,
Ida dane prajuru sane baktinin titiang,


Sadurung titiang nglanturang atur, ngiring sareng-sareng mangayu bagia, masrana antuk puspa panganjali umat,

"Om Suastiastu"

Inggih ida dane semeton sadarma, gung suksmaning manah aturang titiang, antuk keledangan rauh ngrentebin paruman puniki, gumanti jagi ngrembayang indik pemargin upacara upakara panyepiane sane jagi rauh. Sapunika taler tan lali titiang nunas geng rena sinampura, yan pade wenten makirang-kirang ipun ring sajeroning nyanggra mungguing kerauhan ida dane miwah para semeton titiang sinamian.

Pengastawan titiang majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, mugi-mugi Ida ledang ngicenin kerahajengan miwah kaeningan kayun, majeng ring ida dane sareng sami. Malarapan antuk Ida taler titiang prasida matemu bebaos majeng ring ida dane para semeton sinamian, gumanti ngerencanayang indik pamargin tawur kasanga druene, sane sampun kaloktah kawastanin Nyepi. Tawur agung kasanga utawi Nyepi puniki patut pisan kalaksanayang nangken awarsa, santukan jagate puniki tan mari karegedin olih parisolah manusa lokane, sane metu saking laksana, saking raos miwah saking pepineh. Punika mawinan kapatutang pisan i manusa ngadayang pacaruan anggen ngruat sakancan mala petakane, ngupahin buta-butine, mangda tan ngurebeda ring jagate.

Sadurung ngawentenang pacaruan, patut kawantenang pamlastian utawi makiis dumun ka segara utawi ka danune utawi ka tukade. Tetujon ipun gumanti masucian, nyuciang pratima-pratima, taler nyuciang raga, pamekas nyuciang kayun anggen dasar pacang nglaksanayang pacaruan tawur kasanga punika. Palaksanaan mecaru punika taler kawastanin pengrupukan, sane kalaksanayang ring catur pata utawi pempatan.

Benjangne mawasta sipeng. Ri kala sipeng punika i raga patut nglaksanayang catur brata penyepian, inggih punika : amati geni, amati karya, amati lelungan miwah amati lelanguan. Amati geni artos ipun ri kala sipeng punika tan dados mapi-mapi, minakadi ngrateng, malanjaran, ngendihang damar miwah sane lian-lianan.

Amati karya artos ipun ri tatkala sipeng punika tan dados pisan ngambil karya. Saluiring karya patut rarianang dumun, mangda teleb kayune ngastawa ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa.

Amati lelungan artos ipun, ri wewengan rahina sipeng punika tan kapatutang ida dane malelungayan, minakadi ngrauhin semeton, malancaran miwah sane lian-lianan. Cutet ipun tan dados medal nglangkungin pekarangan utawi margi. Santukan tetujone nyepiang pekarangan, raris wenten taler krama desa sajeroning panyepian punika magingsir genah maunen-unen ring margine.

Sane kaping pamuntat inggih punika amati lelanguan, artos ipun ida dane tan dados maseneng-seneng, inakadi minum-minuman, utawi masejangan, maplalian utawi main judi tan kapatutang pisan. Larangan-larangan punika kasujatin ipun tan lian wantah neptepin pancawisayane, mangda panca indriane tan mamurti.

Nyepi punika taler marupa pagentosan tahun caka, sane tamiang i raga saking Hindu. Binanipun ring tahun Masehi malih 78 tahun kirangan.

Inggih, usan mabrata ring sipenge, benjang nyane kawastanin ngembak geni. Ngembak punika maarti lebar, dados sampun ninggalang brata. Galahe punika becik pisan anggen madarma santi utawi bermaaf-maafan, ngrauhin kulawarga miwah para semeton, pradene prasida mamangguh kalekening kayun, saling asah, saling asih miwah saling asuh.

Inggih wantah asapunika prasida antuk titiang ngawedarang indik rahina Nyepi punika. Makakirang langkung antuk titiang ngaturang, titiang nunas geng rena sinampura. Makawasana titiang ngaturang parama santi.

"Om Santih Santih Santih Om"




PAMARGIN PIODALAN SARASWATI

Inggih para pamedek sane banget baktinin titiang, manawi ida dane sampun uning napi mawinan i rage sareng sami nyakupang tangan ring rahina sane mangkin. I raga dados umat magama Hindu patut mangabakti ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa masrana antuk aturan saha nyakupang tangan kadasarin antuk manah sici nirmala ri kala nyanggra piodalan Ida, minakadi piodalan Sang Hyang Saraswati, sane nyihnayang tedunnya Sang Hyang Aji, lambang kaweruhan.

Yening inargamayang titiang Sang Hyang Widhi pateh ring Betara Surya sane maduwe sinar, sinar punika sane marupa lambang Sang Hyang Saraswati nyinarin jagate makasami, mangdenne prasida ngamolihang kalanduhan miwah karahayon. Sapunika taler kaweruhane punika marupa sinar ring i manusa mangdene uning ngunadikayang sane patut kalawan tan patut. I raga patut sareng sami mangayu bagia majeng ring Ida Sang Hyang Saraswati, saantukan Ida sane ngicenin karahayuan, kawicaksanaan, kawibawaan miwah sakancan kaweruhane sane katiba ring i manusa malantaran antuk sastra.

Dados Sang Hyang Saraswati rabin Ida Batara Brahma punika sujatinnya lambang dewan aksara utawi kaweruhan.

Para pamedek sane wangiang titiang, manawita ida dane sareng sami sampun uning, rahinan Saraswati punika rauhnya nenem sasih, ingggih punika ri kala Saniscara Umanis wuku Watugunung.

Indik pamargin tatacara rahinan Saraswati punika kapalihang dados tigang runtutan sane patut sungkemin sakadi ring sor puniki.
  1. Rikenjekan rahina Saraswati punika saking semeng jantos pajeg surya i raga sareng sami maturan ka sanggah utawi ka mrajan soang-soang miwah mantenin buku utawi lontar druene. Sakewanten sadurung maturan, nunas tirta dumun ring Ida Pranda utawi ring sesuunan ragane soang-soang. Sasampun banten punika kantebang raris kasiratin tirta Saraswati ping lima. Wusan punika wau ragane siratin tirta ping tiga, kaajeng ping tiga, maraup taler ping tiga. Tetujon i ragene nunas tirta Saraswati punika tan lian wantah mangda Ida ngicenin karahajengan miwah kaweruhan sane mautama. Tirta punika taler dados anggen nyuciang raga, ngicalang sakancan kaletehane sane wenten ring ragane, pradene mrasidayang galang apadang ening tan pasing sing.
  2. Runtutan sane kajaping kalih wantah masambang semadi. Ri kala masambang semadi patut majagra (=melek) sinambi ngwacen lontar-lontar suci kaagamaan, minakadi: Bgawadgita, Sarasamuscaya, Ramayana, Bratayudha miwah sane lian-lianan. Ring sajeroning sambang semadi punika i raga patut mabrata tan dados mapunyah-punyahan. Tetujon mabrata punika wantah marupa latihan natiagin godaan Sad Ripu ne, minakadi: loba, irihati, angkara murka miwah sane lian-lianan. Ngwacen lontar tetujon ipun lianan ring marupa tangkis magadang taler nunas kaweruhan ring Ida Sang Hyang Saraswati.
  3. Runtutan sane kaping tiga, inggih punika mabanyu pinaruh risampun awengi majagra, mabrata nglaksanayang sambang semadi. Benjangne pasemengan raris mabanyu pinaruh ka beji utawi ka segara masiram tur matirta. Tetujon i raga mabanyu pinaruh wantah nyuciang raga, mangda kaletehane sane wenten ring ragasne prasida ical. Rikala mabanyu pinaruh punika i raga masiram antuk toya kumkuman, inggih punika toya sane madaging sekar sarwa arum. Usan punika dados sampun mantuk. Sarauhe ring jero dados sampun antebang bantene, sakewanten siratin dumun antuk tirta Saraswati. Luu banten punika iket antuk tali raris genahang ring luhur korine utawi lawangane. Tetujonnya wantah nyihnayang i raga subakti saha sampun ngamolihang kaweruhan.

Inggih ida dane para pamedek sane baktinin titiang, manawita ida dane sareng sami sampun naenin nyingak lambang Saraswati. Ring simbul punika kasinahang, Ida maduwe tangan kalih pasang soang-soang ngagem ganitri, lontar miwah gitar utawi rebab. Ida ngalinggihin angsa. Irika taler wenten tunjung sane kasanding antuk paksi merak sane dahating asri pakantenannyane.Samian punika maeupa simbul sane maduwe arti sakadi ring sor puniki.
  1. Dewi Saraswati rabin Ida Betara Brahma, nyihnayang simbul kakuatan sane agung saha ngledangin nudut kayun, marupa prabawan sarining kaweruhan.
  2. Gitar utawi rebab punika marupa simbul kabudayaan sane maha agung.
  3. Ganitri punika marupa simbul kalanggengan, sane nyihnayang paplajahan punika tan pawates.
  4. Lontar punika marupa simbul kaweruhan.
  5. Angsa utawi sowan marupa simbul kawicaksanaan.
  6. Tunjung punika marupa simbul nyihnayang kaweruhan punika makeh soroh ipun tur mahasuci.
  7. Merak punika marupa simbul kawibawaan sane nyihnayang sang sampun pradnyan, wicaksana kajananuraga ring jagate.

Inggih para pamedek sareng sami, wantah asapunika prasida antuk titiang ngaturang pariindikan ri kala nyanggra karauhan wedalan Saraswati puniki.

Makawasana titiang tanlali nunas geng rena sinampura, yan prade wenten makatuna langkung antuk titiang ngaturang.

"Om Santih, Santih, Santih Om"





PANGERET INDRIA SAJERONING PANGURIPAN

OM SWASTIASTU

Ainggih aratu ida dane bapak taler ibu guru sane wangiang titiang, para sameton titiang ring SMA N 1 Gianyar sane tresna sihin titiang. Angayu bagia pisan manah titiang ngantenang aratu ida dane sinamian mapupul iriki. indike puniki nenten tios wantah Asung Kerta Wara Nugraha Ida Sang Hyang Parama Wisesa sane sampun ngicen iraga karahajengan miwah karahayuan. Ri sajeroning parikrama dharma wecana puniki, titiang pacang ngambil bantang indik “Pangeret Indria Sajeroning Kahuripan”

Ratu ida dane sinamian, iraga dados jatma punika wantah sangkaning pasuecan Sang Hyag Widhi. Manusa kaicen Tri Pramana marupa bayu, sabda miwah idep. Tios ring buron sane wantah madue Dwi Pramana marupa bayu miwah sabda lan entik-entikan sane wantah madue Eka Pramana marupa bayu. Idep sane wantah kadruenang olih I manusa puniki sane ngranayang ipun mrasidayang mapikayun. Wenten makakalih kebiasaan mapikayun, inggih punika sane manut ring agama miwah sane tan manut ring agama. Ritatkala iraga numadi ring jagate puniki, iraga kasarengin olih Sang Hyang Rawu, Sang Hyang Ketu miwah Sang Suratma. Rawu artin ipun peteng. Sang Hyang Rawu magenah ring Angga Sarira kiwa makadi tangan kiwa, cokor kiwa, panyingakan kiwa miwah sane tiosan. Sang Hyang Rawu setata ngajahin sane nenten becik, tios ring Sang Hyang Ketu. Ketu artin ipun galang. Ida pastika pacang ngajahin sekancan pakaryan sane becik. Ida nyuryanin pajalan I manusane mangda ngamolihang karahayuan. Punika mawinan Sang Hyang Ketu magenah ring Angga sane tengen, sekadi tangan tengen, cokor tengen, panyingakan tengen, karna tengen miwah sane tiosan. Mangkin sami sampun kaserahang ring paukudan I manusane. Iraga dados milih sane encen pacang kalaksanayang, sane kaon napi sane becik?

Sang Hyang Suratma sampun satya nyurat napi sane kalaksanayang sakantune I manusa maurip. sasuratane punika kaserahang ring Sang Hyang Yamadipati rikala ida dane seda. Punika sane pacang nyantenang phala napi sane kaicen manut saking karma sane kalaksanayang. Iraga sering nenten eling indik napi sane kalaksanayang. Punika mawinan iraga patut waspada. Becik-becikang mapineh sadurung malaksana, riantukan karma phala punika wantah prasida katiba ring sang sane malaksana, boya ja rerama utawi sawitra. Mawali malih ring artin iraga dados manusa. Manusa inggih punika jatma sane maurip sane kaucap Makhluk Idup tiga dimensi, marupa makhluk individu, makhluk sosial, miwah makhluk religius. Rikala seda sane kabakta wantah arti sane kapertama. Inggih punika makhluk individu. Yadiastun ida dane madue jinah mayuta-yuta, madue papayasan, madue kurenan sane jegeg utawi bagus nanging punika samian nenten abadi wantah titipan. Nenten dados bakta ka suarga utawi neraka. Sane kabakta wantah karma phala. Yening karman iraga becik iraga pacang nemu suarga loka, sakewanten yening ida dane setata malaksana sane kaon ritatkala idup, sinah pacang kaclempungang ring Kawah Candra Gohmukane ring neraka.

Ida dane sinamian ngiring pineh-pinehang, iraga sampun kaicen kaluihan marupa idep. Idepe punika anggen milah-milah sane encen sane becik, encen sane kaon. Encen sane patut kalaksanayang, encen sane nenten patut. Eling-elingang, baos Sang Hyang Ketu pirengang, baos Sang Hyang Rawu sampunang margiange. Nah, mangkin sapunapi antuk mangda prasida ngalaksanayang baos Sang Hyang Ketu, miwah ngimpasin sekancan baos Sang Hyang Rawu. Mangkin sampun pangeret indria puniki mapikenoh pisan, ngawit saking padewekan iraga soang-soang makadi pangeret indria ring pikayunan, bebaosan, miwah parilaksana, nenten elah ida dane sinamian. Sakewanten yening iraga ngutsahayang, pastika mrasidayang, silih sinunggil saking katigang pangeret indria puniki. Sane paling meweh, inggih punika ngeretin pikayun. Saantukan pikayun punika wit sekancan bebaosan lan parilaksana. Yening pikayun sampun prasida kapitetin, elah pacang ngeretin bebaosan miwah parilaksana. ring cakepan Sarasamuscaya wenten sloka sane nyihnayang sampunang bas kaliwat sebet, yadiastun ring kauripan puniki iraga lintang kakirangan arta brana. Numadi dados manusa punika patut kasuksmayang duaning lintang kobet pisan mangda prasida numadi dados manusa, yadiastun dados manusa kalintang nista. Kenten taler ida dane sinamian, iraga nenten dados bas kaliwat lega yening ajumanga, becikne dados manusa sane biasa-biasa kemanten.

Driki sampun pikenoh saking pangeret indria. Ida dane sane prasida ngenahang dewek pastika nyidayang maparilaksana sane biasa-biasa kemanten. Eling-elingang malih napi sane kapolihang nenten lempas saking pasuecan Sang Hyang Widhi. Iraga patut matur suksma utawi ngaturang sembah pangubakti ring Ida Sang Hyang Parama Wisesa. Ida dane sinamian, manut ring Hukum Rta sane dagingnyane : “iraga dados makarya utawi ngardinin sane kabaos Utpetti, sakewanten iraga taler patut miara sane kabaos stiti, saantukan yening nenten sekadi asapunika, napi sane kakaryanin pacang gelis pralina”

Tiang ngambil preti wimba, upamine Ida dane para sisya ring SMAN 1 Gianyar polih Juara 1 ring pacentokan masatua bali sajebag Kabupaten Gianyar, rumasa ring dewek becik utawi wikan, ida dane nenten malih malajah. Yadiastun pacang wenten pacentokan sane pateh sajebag jagat Bali. Ida dane kajudi dados wakil Kabupaten Gianyar. Ring pacentokan punika pastika wenten wakil-wakil saking kabupaten sane tiosan. Punika mawinan, yening nenten malih malajah pacang kakaonang olih pamilet sane tiosan. Gelar juara 1 punika pacang ical. Ical sampun sami sane kawangun saking nguni. Nika unteng saking Hukum Rta.

Wimba sane tiosan: truna-trunine mangkin sampun makeh sane nyoleh-nyoleh. Sekadi ngangge narkoba, majaguran, trek-trekan miwah sane tiosan. Yening wenten anak ngajakin malaksana sane boya-boya utawi nenten patut, iraga patut bisa milah-milah sane becik miwah sane kaon. Eling-elingang swadarmaning dados sisya, eling-elingang aji biang ring jero, eling-elingang galahe benjang pungkur kantun panjang. Sampunang ngantos nyesel kabenjang pungkuran, duaning ngeret indria punika yening wantah dados patut iraga ngamargiang sareng sami sane encen mawasta becik, sane encen mawasta kaon. Resepang baos Sang Hyang Ketu, Engsapang baos Sang Hyang Rawu. Sekadi sane kasurat ring cakepan sarasamuscaya, wenten sloka sane dagingnyane asapuniki apan iking dadi wwang, uttama juga ya, nimittaning mangkana wenang ya tumulung awaknya sangkeng sangsara, makasadhanang subhakarma, hinganging kottamaning dadi wwang ika. Untengnyane indik kaluihan numadi dados jatma inggih punika prasida nulungin padewekannya saking kasengsaran majalaran antuk maparilaksana sane becik. Ida dane sinamian iraga patut eling indik kaluihan puniki, sane prasida nulungin padewekan iragane wantah iraga kemanten, boya ja jatma sane tiosan. Punika mawinan becik pisan yening iraga prasida setata maparilaksana sane manut ring agama. Eling – elingang ida dane sinamian, napi sane dados tetujon numadi ring gumine. Tan tios wantah mawali ring sangkaning numadi. Nemu Moksartham Jagaditha Ya Ca Iti Dharma.

Inggih wantah asapunika sane prasida katur antuk titiang. Dumogi wenten pikenohne. Tan lali titiang nunas geng rena sinampura, manawita wenten atur piatur titiang sane nenten manut ring arsa. Kaping untat, puputin titiang antuk parama shanti.

Om Santhi, Santhi,Santhi Om.




PANYAMBRAMA PAWIWAHAN
Ratu Sulinggih sane bhaktinin titiang
Dane Jero Bendesa Adat sane wangiang titiang
Para uleman utawi athiti sane kusumayang titiang
Ida dane semeton sami sane tresnasihin titiang

Sadurung titiang nglanturang matur, pinih riin ngiring sareng-sareng ngastiti bhakti ring Ida Sang Hyang Widhi mangda pamargin acara puniki antar, sidha karya sidaning don malarapan antuk panganjali "Om Swastyastu".

Selantur ipun, titiang sane nyeledihi utawi ngangganin sang maduwe karya, ngaturang swasti prapta, tur banget ngaturang suksmaning manah mantuk ring ida dane sareng sami, riatuk sampun sieca tur ledang ngrauhin titiang maduwe karya rahinane mangkin.

Mungguing karya titiang rahinane mangkin wantah muputang pangupakaran pianak titiange sane mawasta Made Wijaya. Ipun sampun nemuang jatukarma prasida mapikuren sareng Ni Nyoman Damayanti saking Banjar Batubelah. Ring dinane mangkin gawenang titiang upakara matatah miwah pawidi-widanan saparipolah anak mapikuren.

Inggih ida dane sareng sami

Sane mangkin pacang atur uningayang titiang tatujon titiange ngaturin ring ida dane sareng sami mangda rauh kadi mangkin, nenten lian wantah pinaka saksi sajeroning upakara pawiwahan sane kalaksanayang. Lian ring punika taler mapaica pitutur, lan sareng ngastitiang mantuk ring Ida Sang Hyang Widhi, dumadak sareng kalih sajeroning ngamargiang Grehasta Asrama prasida nemu rahayu, mapikolih sidaning don sakadi pangaptinnyane. Mungguing eedan upacara pawiwahan puniki sampun karihinin antuk upacara natab Sayut Penyampi, lan natab Pabeakalan. Sorene malih ajebos pacang kalanturang antuk majauman utawi madewasan mulih irika ring Banjar Batubelah.

Pinaka cihna liang manah titiange ring ida dane sareng sami, saha mangda jangkep yadnya lan gawen titiange, sane mangkin titiang ngaturin mangda ida dane sareng sami ledang ngunggahang bhoga samatra sane sampun kasyagaang.

Inggih ida dane sareng sami

wantah asapunika pamahbah panyambrama titiang, bilih wenten makatunaluwihipun, inggihan ring panyambrama utawi aturan panamiu, titiang sakulawarga nunas gung pangampura.

Inggih sane mangkin pacang untatin ttiiang antuk parama shanti.
Om Shantih, shantih, shantih Om



PARUMAN DESA PAKRAMAN INDIK BANTUAN

"Om swastyastu"

Inggih, Bapak-bapak, ibu-ibu para karma desa sane sihin titiang. Rikanjekane mangkin titiang pinaka Kelihan Desa rumasa bagia pisan, saantukan napi sane karencanayang, kakaryaanin sami sarwa lancer tan wenten cantula. Manawita punika sami saking pasuecan Ida Sang Hyang Widhi Wasa, pradene iraga sareng sami prasida mamangguhang karahayuan. Saantukan asapunika ngiring mangkin iraga sareng sami mangayu bagia majeng ring Ida saha ngastitiang mugi-mugi panegaraan iragane mamangguhang kalanduhan tan keneng bayantaka.

Bapak-bapak, Ibu-ibu miwah para sameton sinamian, mungguing tetujon parumane mankin jagi maosang indik wantuan saking pemerintah mrupa pompa air miwah jamban. Tetujon pamerintahe ngicenin iraga kompa miwah jamban, tan lian mangda iraga sareng sami prasida ningkatang indik kesehatan. Iraga sareng sami patut ngaturang suksema majeng ring pamerintahe, saantukan makeh sampun paicane katibakang ring desan iragane minakadi: mecikang Tri Kayangan, bale banjar, LPD miwah sane lian-lianan.

Sane mangkin titiang jagi mahbahang sapunapi antuk nglaksanayang bantuan saking pemerintahe puniki.
1.      Indik bebagian bantuane puniki jagi kaatur olih paniti utawi pangurus sane wenten ring sajeroning prabekel puniki.
2.      Bantuan- bantuan punika jagi kaserahang liwat kelihan-kelihan dusun.
3.      Indik biaya pamasangan kanggeang "berdikari" sane during madue bea dados nyelang jinah ring LPD, mangda gelis indike puniki prasida puput.
4.      Indik pamasangan kompa elingang, doh ipun saking WC sampunang nampekan ring 10 m , mangda toyane tan keni rembesan kotoran utawi kuman-kuman.

Inggih , wantah asapunika manawi siarane sane mabuat baosang rainane mangkin. Yan pade wenten makutana langkung antuk titiang ngaturang , titiang nunas gengrena sinampura.

Makawasana titiang ngaturang parama santi.

"Om santih, santih, santih, Om"





PERPUSTAKAAN MAPIKENOH NINCAPANG KAUNINGAN NGWACEN

Ibu guru miwah para semeton sami sane baktinin titiang,
Sadereng nglanturang matur, lugrayang riin titiang ngaturang panganjali umat

"Om Swastiastu"

Ibu guru miwah para semeton sami sane baktinin titiang,
Pangayubagia aturang titiang majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, duaning sangkaning sih asung kerta wara lugrahan Ida, mawinan titiang pingkalih ida-dane sida mangguh karahajengan, kacunduk rahinane mangkin. Gargita manah titiang riantuk kapaica galah matur samatra nganinin indik "Perpustakaan Mapikenoh Nincapang Kaonengan Ngwacen".

Yening pikayunin, makasami anake sane naenan ngranjing ring pendidikan formal sampun ngawikanin indik napi perpustakaan punika. Perpustakaan mawit saking kruna pustaka sane mateges buku–buku miwah saluir bacaan tiosan. Anake utawi lembaga, sane akeh madue buku, raris buku bacaan punika kagenahang ring ruangan sane gumanti khusus pinaka ruang baca, ruangan punika kabaos perpustakaan. Duaning asapunika metu raris parinama minakadi perpustakaan pribadi, perpustakaan sekolah, perpustakaan umum, perpustakaan perguruan tinggi, perpustakaan daerah, miwah perpustakaan nasional.

Ibu guru miwah para semeton sinamian sane kasumayang titiang,
Sajeroning pidabdab nincapang kualitas sumber daya manusia, taler nincapang pangweruhan para sisiane, nenten pisan dados kakirangan bahan bacaan. Bacaan punika maka sarana utama sane mawinan para sisiane pacang sayan–sayan wikan. Sering piragin titiang anake maosang, perpustakaan risaksat gudang ilmu pengetahuan. Perpustakaan taler kabaos jantungnyane lembaga pendidikan. Yening lembaga pendidikan nenten madue perpustakaan, tan pendah kadi ajeng–ajengan tan patasik, waluya telaga tan madaging toya. Punika mawinan perpustakaan patut titenin, duaning mabuat pisan pinaka unit pelayanan teknis ring widang pendidikan. Yadiastun kauningin perpustakaan punika penting, akeh kocap pejabate sane kirang lingu ring perpustakaan. Yening maosang dana pengembangan perpustakaan, katos pisan kocap jinahe sida kamedalang. Akeh perpustakaan sane nenten kalinguang, komputer taler nenten madue. Samaliha, sering perpustakaan punika kaanggen pinaka pelengkap penderita, kadi angganing gudang rongsokan buku. Yen wenten pegawe sane ngalaleng miwah nenten becik, entunganga sampun ka perpustakaan. Punika cihnane perpustakaan kantun kirang polih uratian.

Ibu guru miwah para sameton sami sane banget baktinin titiang
Yening uratiang kahuripan parajanane ring Bali, pamekas sane maagama Hindu saking dumun sampun lingu pisan ring napi sane kabaos pustaka. Wenten Piodalan Sang Hyang aji Saraswati maka buatan bhakti ring sang ngawisesayang ilmu pengetahuan. Satunggil Saniscara Umanis Watugunung buku–bukune kaupakarain, kabantenin mangda sang nruenang sida kasaraswatian. Pidabdabe puniki manut ring kecap sastrane munguing "Buku adalah Gudang Ilmu". Napi ke patut bukune pinaka maka gudang ilmu? Inggih patut. Sapunapi tata carane mangda iraga wikan? Elingang malih asiki! "Membaca adalah Kuncinya". Patut wacen buku punika. Yadiastun akeh madue buku, madue gudang ilmu, yening nenten seneng ngwacen, janten ilmune punika nenten pacang kamolihang.

Mantuk ring punika wenten malih slogan sane luihing utama "Tiada hari tanpa membaca, Tiada hari tanpa belajar, Long life education, belajar sepanjang kehidupan". Tegasnyane, yening Ida dane meled dados anak wikan meled mangda sukses ring widang pendidikan, ngiring "Taki–takining sewaka guna widya". Siagayang ragane nincapang kaonengan lunga ka perpustakaan! Anake sane sering ka perpustakaan samaliha seneng ngwacen buku, janten pacang gelis saha akeh ngamolihang akeh ngamolihang pangweruhan.

Ibu guru miwah sameton sami sane baktinin titiang
Duaning mabuat pisan kawigunan perpustakaan punika, perpustakaan siaga ngicenin palayanan sane becik saha madue buku–buku sane jangkep. Yening perpustakaan nenten becik miwah nenten jangkep, pacang mapuara murid–muride males ka perpustakaan. Perpustakaan patut kapidabdabin antuk tata cara sane kabaos profesional. Para pejabat, staf administrasi miwah pustakawan sane makarya ring perpustakaan taler mangda katincapang pangweuhannyane, katincapang tunjangannyane gumanti prasida ngicenin pelayanan sane becik. Yening SDM perpustakaan sampun wikan, terdidik, miwah terlatih saha gajih miwah tunjangannyane sampun manut ring pangaptinnyane, janten pacang kayun makarya sane rajin tur jemet. Punika mawinan perpustakaan pacang sida ngawetuang panuldul utawi daya tarik sane gumanti sida meningkatkan minat baca, nincapang kaonengan ngwacen ring para sisiane. Pinunas titiang, pidabdab lomba kadi puniki taler mangda sering kalaksanayang. Sajaba mawinan para sisiane pacang jemet malajahang raga, taler pinaka cihna sareng nglaksanayang program Ajeg Bali. Benjangan, yening wenten malih pidabdab lomba kadi puniki mangda hadiahnyane katincapang! Yening hadiahe ageng, majanten pacang akeh prasida ngarhuin pamilet. Puarannyane para sisiane sayan seneng sareng ngajengang sastra Baline. Menawi sampun kawikanin, yening maosang dana panuntunan nyastra Bali nenten wenten dana sane ageng. Yen wenten anak madue prestasi ring widang olahraga, jeg maembah wenten bonus, sasapunika. Nanging yen anak madue prestasi ring widang nyastra, sampunang ja bonus, kadirasa anak nyambatsara tan ja wentena. Punika mawinan titiang kantun sumenya ring manah. Napi ke yukti – yukti pikayunan druene pacang ngrajengang Bali? Yening yukti, ngirinmg susastra lan budaya Baline anggen dasar! Tincapang uratian, tincapangdana–dana sane mapuara ngrajengeng budaya Baline!

Inggih para semeton sinamian
Sane mangkin ngiring sikiang pikayunan druene mangda sumuyug pacang kayun urati utawi lingu ring kawenten perpustakaan. Midapdabin suang-suang perpustakaan sane sampun wentaen mangda kadasarin antuk pikayunan sumeken gumanti perpustakaan punika sida pinaka genah malila cita genah mesandekan, saha genah ngamaosang indik pangweruhan, taler maka genah lomba-lomba , mangda para yowanane sayan seneng rauh ka perpustakaan. Pamuput nyane minat baca, kaonengan ngwacen para yowanane sayan lami sayan nincap, gumanti tetujon nincapang widang pendidikan taler sida kapangguh.

Para semeton miwah ibu guru sinamian
Asapunika titiang prasida maatur-atur ring galahe sane becik puniki. Matur suksma majeng ring uratian idadane, saha mantuk ring saluir kakirangan atur titiang, lugrahang titiang nunas gung rena pangampura. Inggih puputang titiang antuk parama santih.

"Om Shantih Shantih Shantih Om"



PIDARTA BASA BALI BAWAK
Om Swastiastu,

Sane wangian titiang Bapak Ibu guru miwah undangan sareng sami, para sisya saking sekolah lianan lan para semeton sane banget suksmayang titiang. Ngiring ngaturang suksmaning manah ring Ida Parama Wisesa, santukan antuk kertha wara nugraha Ida, irage sareng sami prasida kacunduk ring galahe mangkin. Suksma antuk galah sane sampun kapaica antuk titiang minakada panitia ring paindikane ring Hari Aksara Internasional pinanggal 8 September puniki.

Ring galahe mangkin titiang pacang ngaturang pidarta indik “Pengembangan Aksara lan Sastra Truna-Trunine ring Zamane Mangkin.” Ring paindikane puniki pacang kalaksanayang pacentokan ngewacen puisi, pidarta, lan makarya karya sastra sekadi satua bawak, puisi miwah sane lianan. Pacentokanne puniki kakapah dados kalih basa minakadi basa bali lan basa Indonesia. Lan kakapah antuk kakalih kategori minakadi kategori A sane katujon antuk sisya SMP (SLTP) lan kategori B sane katujon antuk sisya SMA (SLTA).

Tetujon paindikane inggih punika ngewaliyang semangat para truna-trunine mangdane ngangge basa bali sane becik. Ring zaman globalisasi sekadi mangkin, IPTEK lan ilmu pengetahuanne sami sampun sayan ngemajuang, nanging para truna-trunine mangkin sayan ninggalin budaya nulis surat lan truna-trunine lali ring tata cara ngewacen utawi mawicara sane becik. Ring penelitian sane munggah ring majalah Horizon 2005, para sisya SMU sane uning lan becik ring sastra, wau 20%. Puniki nyihnayang ring tahun ke tahun sisyane ngangge basa Bali lan basa Indonesia sane patut sayan ical. Santukan punika, ngiring iraga utamane para truna-trunine sareng sami ngange basa Bali utawi basa Indonesia sane becik lan manut ring awig-awing sane wenten.

Ainggih asapunika indik pidarta titiange, titiang nunas restu ring para ida dane sareng sami mangdane acarane puniki prasida memargi becik, Titiang nunas geng rena sinampura antuk keiwangan titiange sane tan manut ring ati soang-soang.
Antuk nyineb pidartane puniki antuk ngucapang parama santih.

Om Santih Santih Santih Om


WANTI WARSA SEKAA TRUNA TRUNI
Om Swastiastu"

Mantuka ring para manggala praja makadi Bapak Prabekel
Bapak Klian Dinas utawi sane ngangganin dane sane bhaktinin titiang
Para manggala desa makadi Bapak Bendesa Adat Prajuru Adat
Bapak Kelian Adat Banjar sane kusumayang titiang
Para Ketua Truna Truni sinamian sawewengkon Desa Adat Batubulan Kauh sane wangiang titiang
Para truna truni Widia Kumara Banjar Taman Palekan sane tresnasihin titiang

Kaping ajeng titiang ngaturang suksmaning manah ring sapengrauh ida dane para manggala taler para sameton sinamian, sane sampun parama ledang nodia pakaryan titiang sajeroning wanti warsa sane kaping dasa Sekaa Truna Truni Widia Kumara Banjar Taman Palekan rainane mangkin.

Kaping kalih titiang nenten lali nunas gung rena sinampura santukan sampun janten makeh makekirangnyane inggihan indik katunan genah, katunan panyanggra, katunan panamyu miwah sane lianan santukan doh wiakti, tan prasida nagingin sakadi pangarsan ida dane.

Salanturnyane mangda sueca iada dane para sameton titiang jagi iring titiang ngastawa ring Ida Sang Parama Kawi, dumogi acara wanti warsa rahinane mangkin manggihin dirgaayu, labda karya tur sidaning don.

Atur uningayang titiang ring ida dane makasami, sajeroning nyanggra wanti warsa sane kaping dasa puniki kadagingin antuk makudang-kudang pacentokan, gotong royong kebersihan desa, taler kajangkepin antuk ngaturang punia amatra ring panti werda majeng ring anak lingsir sane patut polih uratian iraga sareng sami.

Mungguing prabea sane kaanggen nyanggra acara wanti warsa rahinane mangkin wantah saking urunan miwah kas sekaa truna truni, katambahin antuk paica lascaria saking krama Banjar Taman Palekan. Manda taler sauninga, sekaa truna truni sane iring titiang natak panes tis ring lingkungan banjar iriki akehnyane karobelah diri lanan satus diri, istri seket diri.

Salanturnyane titiang makesami iriki nunas mangda sueca Bapak Prabekel pinaka manggala praja ngicenin tuntunan, pawisik, pawarah-warah, mangda prasida titiang iriki salung-lung sabayan taka paras-paros sarpanaya, tur sida ngulati sane mawasta "matuha, migasa, mawerdya" sayan duur yusane, sayan urati miwah gelitik tur prasida sayan limbak ring sajeroning sekancan utsaha. Taler jagi aturin titiang Bapak Prabekel jagi motong tumpeng pinaka cihna acara wanti warsa Sekaa Truna Truni Banjar Taman Palekan sampun mamargi.

Titiang pinaka prawartaka wanti warsa ngaturang suksmaning manah antuk uratian ida dane para sameton sinamian taler nenten lali titiang nunas gung rena sinampura antuk makekirangannyane.

"Om Santih, Santih, Santih Om"


WANTI WARSA SEKOLAH
Ring sor puniki wantah marupa imba utawi conto pidarta (pidato) basa bali sane ngambil tema "Nyanggra Wanti Warsa Sekolah". Minab wenten semeton sane kari eling ritatkala kari ngeranjing polih tugas ngaryanin pidarta basa bali. Bahan artikel ring postingan niki tiang polih ten sengaja daweg tiang beres-beres buku-buku sane anggen tiang ritatkala kari ngranjing ring SMA. Ne mangkin posting tiang mangda wenten kaanggen conto ring semeton-semeton sane polih tugas sekadi tiang dumun ngaryanin pidarta basa bali. Inggih pang ten nglantur tiang ngomong, lanjut manten langsung ke isi pidartane.

"Om Swastiastu"
Bapak Kepala Sekolah sane baktinin tiang
Bapak-Bapak taler Ibu-Ibu Guru sane wangiang titiang
Bapak Ibu KTU miwah Staf sane kusumayang titiang
Miwah Para Sameton Sisiane sami sane tresnasihin titiang


Angayubagia uningayang titiang majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, santukan wantah sangkaning asung kertha wara nugrahan Ida mawinan titiang prasida kacunduk ring ida dane sareng sami sakadi mangkin. Ring galahe sane becik puniki, titiang jagi nyeledihin Kelas III-ne matur samatra nganinin indik "Rahina Wanti Warsa utawi Hari Ulang Tahun" sekolahan druwene.

Bapak Kepala miwah Ida Dane sinamian sane wangiang titiang

Ri tepengan panegara druene keni krisis moneter kadi mangkin, janten pisan para sisiane sane ngranjing iriki patut sareng sami rumasa siaga utawo prihatin, santukan para lelingsir druene wenten ring kawentenan sane dahat meweh. Maka sami ngarasayang mungguing kadi rug jagate mangkin. Napimalih sasampun bom ring Kuta, kasambungin raris antuk Perang Teluke sane janten mawinan krisis monetere tan papagatan. Punika sane mawinan kadi sayan bingung rakyate sami.

Ring rahina wanti warsa utawi ulang tahune puniki, titiang ngiring para sameton sisiane sami sareng mikayunin mungguing iraga nenten dados ayem, nenten dados males-males, nenten dados manja, tur nenten dados maebuh-ebuhan utawi poya-poya. Patut rajin nyarengin i rerama magarapan, rajin malajah mangda wenten anggen bekel nglanturang uripe ka pungkur wekas. Pupuh Ginantine maosang,

"Kawruhne luir senjata,
Ne dadi prabotang sai,
Kaanggen ngaruruh merta,
Saenun ceninge urip."


Pamekas iraga patut eling ring swadarmaning sisia, patut seleg malajah manut sloka "Taki-takining sewaka guna widya" utawi "Masa muda masa belajar". Yening sampun sareng sami jemet malajah janten generasi druene pacang sayan mautma sane pacang nyanggra wewangunan panegarane wekasan.

Bapak Kepala Sekolah, Bapak/Ibu Guru miwah Sameton sami sane baktinin titiang

Titiang nunas ring para gurune makasami mangda ring kawentenan panegara druene sampun rusak kadi mangkin, nenten surud-surud micayang pangweruhan sane mautama saha sareng mapaica pendidikan budi pekerti ring titiang sareng sami mangda ka benjang pungkur para sisiane dados manusa pawangunan sane sadudharma utawi bermoral suci miwah berbudi pekerti luhur maka tulang punggung pawangunan wangsa miwah panegara. Titiang sareng sisiane sami matur suksma mantuk ring kalanggengan kayun Bapak/Ibu Guru sane yukti-yukti pinaka Pahlawan Tanpa Tanda Jasa. Dumogi Ida Sang Hyang Widhi Wasa sahasa ngawales kapitresnan Bapak/Ibu mawinan sayan ngamecikang kawibawan sekolah druene ring parajanane sami. Raris majeng ring para sisiane sami titiang nunas mangda susrusa bhakti ngastawa Hyang Widhi saha misadia nglaksanayang saluir tata tertib sekolahane mangda prasida mangguh kadigjayan.

Inggih, Bapak Kepala Sekolah miwah Bapak/Ibu Guru taler Sameton sisiane sami

Kadi asapunika titiang prasida maatur-atur ring galahe sane becik puniki, dumogi wenten pikenohnyane. Manawi akeh kaiwangan atur titiang, lugrayang titiang nglungsur gung rena pangampura.

Om Santih Santih Santih Om.




WIWEKA ANGGEN JALARAN NGRURUH KAJAGADHITAN
Om Swastiastu,

Inggih ida dane sareng sami pamekas ring panureksa sane dahat kusumayang titiang, para pamilet lomba pidarta Basa Bali sawewidangan kota Gianyar, saha para sisya, utawi para yowana sane prasida nyarengin pamargin pacentokan ring tepengan mangkin sane banget tresna sihin titiang. Sadurung titiang nglanturang matur amatra, pinih riin ngiring sareng-sareng ngastiti bakti ring IDA SANG HYANG WIDHI WASA, mogi-mogi sangkaning sih pasuecan lan asung kerta waranugrahan ida prasida titiang ngiring ida dane sareng sami gumanti satata ngamanggehang karahayuan, karahajengan, tur titiang prasida taler ngamolihang sidaning don.

Ring tepenganne utawi galah sane becik puniki, ritatkala nyarengin lomba pidarta Basa Bali puniki, lugrayang titiang matur amatra, marupa pidarta sane mamurda “Wiweka Matetimbang Becik Lan Patut Ngruruh Kajagadhitan”.

Ida dane sareng sami sane wangiang titiang, mawit murda punika, tincapang titiang mangkin sapunapi parilaksanan manusane sakadi titiang utawi ida dane ninutin pamargin ring sajeroning kahuripan puniki jagi nyujur sane kawastanin jagadhita.

Pinaka pangawit wenten ketus titiang saking karya sastra, sane marupa gaguritan sane mamurda “Geguritan Nengah Jimbaran”. Yening rerehang untengnyane saking daging geguritan punika, ida sang rakawi sampun ngawikanin tur sampun taler misaratang ring sang sane jagi ngwacen geguat tangan idane, mangda ring sajeroning iraga ngamargiang drama kehidupan serahina wengi punika, nenten dados lipia tur ngutang pepineh sarahina-hina ring sajeroning tetimbang sane kawastanin wiweka. Punika yening iraga kayun satata kasengguh manusa. Mawinan,

Manusa punika ngaran manu,

Napi punika Manu? Nenten lian wantah sang sane satata nasarin kahuripannyane antuk dasar papineh, punika wantah I manusa.

Manusa ngaran manawa,

Napi punika manawa? nenten lian wantah dasar hukum i manusane ngrereh tetimbang becik lan patut, sane kadasarin antuk tetindakan hukum manawa, sida riwekasan nepasin wicara nyujur karahyuan.

Manawa ngaran Danawa,

Yening sampun kahuripan puniki kadasarin antuk manawa, mangdane sida dados sane kawastanin manusa danawa, manusa sane maduwe parilaksana sakadi para dewatane.
Inggih ida dane sane kusumayang titiang, yening selehang tur waliang titiang malih, napi mawinan kadasarin kahuripan iragane antuk wiweka? riantukan iraga pinaka manusa satata ngamangguhang sangsaya, nenten teteg ring pakayunan, satata ibuk, tur jejeh ring sajeroning pikobet. Sawiakti asapunika, saking sangsayane pnika mangda iraga lali, nenten ngaenang jengah mikayunang nincapang dwek, satata nngutang-ngutang raos, nguyutang padewekan sareng anak tiosan. Yening kari asapunika, pastika napi sane jagi kajujuh nenten prasida kapanggihin, riantukan iraga kantun kakuub sareng sane kawastanin ahangkara, yening nika nenten sida kaeret ring sajeroning manah, punika sane jagi ngrebeda pinaka iblis sane satata makrana ibuk ring sajeroning kayun, wicara, lan parilaksana.

Inggih ida dane sane kusumayang titiang, sadurung titiang muputang atur, ngiring ja iraga sareng-sareng saking mangkin nincapang guna widya kaweruhan soanng-soang utamanyane uning ring padewekan, satata ngeret indria tur kukuh lan lascarya ngamargiang kahuripan, tur nenten lali bhakti ring para leluhur miwah Hyang Widhi, mandane iraga satata ngamangguhang karahayuan sekala-niskala, nenten kirang pangan lan sandang.

Inggih wantah asapunika prasida antuk titiang matur amatra, manawita wenten sane tan manut ring arsa, sakadi unjuk lungsur, anggah ungguhing basa, titiang nunas geng rena sinampura. Untatin titiang antuk parama shanti,

Om shantih shantih shantih Om.